नेपाली सञ्चारमाध्यमले चिनियाँ नाम किन गलत लेख्छन् ?

केही दिन अगाडि चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टी सीपीसीको विदेश विभाग प्रमुख लिउ च्यानछाओले नेपालको भ्रमण गरे। नेपाल भ्रमणमा रहँदा लिउले नेपालका मुख्य राजनीतिक नेताहरूसँग भेटघाट गरे। उनको भेटवार्तालाई सबैजसो नेपाली सञ्चार माध्यमले प्रमुख समाचार बनाएर सम्प्रेषण गरे।

समाचार सम्प्रेषण गर्दा निकै थोरै सञ्चार माध्यमले मात्र उनको नामलाई नेपालीमा शुद्धसँग लेख्न सके। समाचारमा उनको नामलाई ‘लिउ जियानचाओ’ भनेर लेखिएको थियो। विदेशी नेताको नामलाई बिगारेर उच्चारण गर्दा सम्बन्धित देशका नागरिकलाई कस्तो महशुस हुन्छ भन्ने कुरा बुझ्न तत्कालीन अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले नेपाललाई ‘निप्पल’ भनेको अनि भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले ओलीलाई ‘कोली’ भनेको नेपालीले बिर्सिएका छैनन्।

सामान्यतः व्यक्तिवाचक नामहरू जुनसुकै भाषामा पनि एउटै रहन्छन्। अनुवाद गर्ने हो भने सूर्यबहादुर, गिरिजा, सुजाता, पशुपति, कुमारी, विद्यादेवी, उषाकिरण, दीपकिशोर जस्ता नामको अंग्रेजी नाम कस्तो हुँदोहो यसो मन्थन गरौँ त !

मान्छेका नाम जस्तै ठाउँका नाम पनि व्यक्तिवाचक हुने गर्छन्। ठाउँका नामले विशेष अर्थ बोकेको हुन्छ। ती ठाउँका नामलाई जुनसुकै भाषामा लेखिए पनि अनुवाद गर्न पाइँदैन। चीन नेपालको छिमेकी मुलुक हो। चिनियाँ नेताहरूले नेपालको भ्रमण गरिरहेका हुन्छन्। चीनसँग नेपालको नियमित व्यापार भइरहेको हुन्छ। समाचारमा चिनियाँ नेताको नाम र चिनियाँ ठाउँका नाम बारम्बार आउन सक्छन्। चिनियाँ नेताका नाम र चिनियाँ ठाउँका नामलाई नेपाली भाषामा लेख्दा बारम्बार त्रुटी हुने गरेको छ। यो आलेखमा केही चिनियाँ नेता र चीनका केही ठाउँका नामलाई नेपालीमा शुद्धसँग कसरी लेख्ने भन्ने चर्चा गरिएको छ।

सबैभन्दा पहिले चिनियाँ भाषालाई फिनियनमा लेखिँदा अंग्रेजी अक्षर प्रयोग गरिएको हुन्छ। चिनियाँ व्यक्ति अथवा ठाउँका नामलाई अंग्रेजी अक्षर प्रयोग गरेर लेख्नुलाई फिनियन भनिन्छ। अंग्रेजी अक्षर प्रयोग गरेपछि हामी त्यही अनुसार उच्चारण गरिदिन्छौँ तर चिनियाँमा त्यसको उच्चारण विधि फरक छ। उच्चारण विधि निकै जटिल भए पनि सामान्य रुपमा सञ्चार माध्यममा प्रयोग भइरहने शब्दहरू कसरी लेखिन्छन् भन्ने कुरा चाहिँ सहजै बुझ्न सकिन्छ।

अन्य भाषाको तुलनामा चिनियाँ उच्चारण फरक हुनुका केही मूलभूत कारण रहेका छन्। अंग्रेजी ‘द्य’ अक्षरको उच्चार चिनियाँमा ‘प’ हुन्छ। ‘न्’ अक्षरको उच्चारण ‘कु, ‘त्’ को ‘थु, ‘म्’ को ‘तु, ‘व्’ को ‘चु, ‘ए’ को ‘फु, ‘K’ को ‘ख, ‘CH’ को ‘छ, ‘Z’ ‘च, हुन्छ। त्यसैगरी ‘X’ को ‘स’ हुन्छ भने ‘Q’को ‘छ’ हुन्छ।

उल्लिखित अक्षरका उच्चारण भिन्नताले गर्दा चिनियाँ ठाउँका नामलाई हामी गलत लेखिरहेका हुन्छौँ। क्वाङचौलाई नेपाली सञ्चार माध्यमले ग्वाजाउ लेखेका हुन्छन्। खुन्मिङलाई कुन्मिङ र छङ्तुलाई चेन्दु लेखिरहेका हुन्छौँ। त्यसैगरी लान्चौलाई लान्झाउ, चच्याङलाई जेझ्याङ, छोङछिङलाई चोङकिङ र शनचनलाई सेन्जेन।

अरु के कुरा गर्नु नेपालमा सबैभन्दा धेरै माओवादीहरू छन् तर उनीहरू नै माओको नामलाई शुद्धसँग लेख्न जान्दैनन्। सबैजसो नेपाली पुस्तक तथा सञ्चार माध्यममा माओत्सेतुङ लेखेको देखिन्छ तर शुद्ध चाहिँ माओ च तोङ हो। अंग्रेजीमा लेख्दा Mao Ze Dong हुन्छ। यहाँ अगाडिको ‘माओ’ थर हो भने पछाडिका दुई ओटा शब्दहरू नाम हुन् जसमा बीचको ‘च’ हो भने त्यसपछि ‘तोङ’।

माओकै नाम बिगारेर लेख्नु भनेको पश्चिमा देशका मान्छेले रामबहादुरलाई ‘र्‍याम बाडुरु र काठमाडौँलाई ‘क्याटमाण्डु’ भन्नु जस्तै हो। उनीहरूले त्यसरी उच्चारण गर्दा अवस्य पनि हाम्रो चित्त दुख्ने गर्छ।
व्यक्तिका नामलाई समाचारमा प्रयोग गर्दा पहिलोपटक पूरै र दोस्रोपटकदेखि उसको थर लेख्ने चलन छ। उदाहरणका लागि नेपालका प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवा लेखिन्छ। दोस्रोपटक प्रधानमन्त्री देउवा लेखिन्छ। यस्तै प्रयोग अंग्रेजी भाषामा पनि हुन्छ।

चिनियाँ व्यक्तिको नाम लेख्दा पहिले थर अनि नाम लेखिएको हुन्छ। त्यसकारण दोस्रोपटक समाचारमा उल्लेख गर्दा सम्बन्धित व्यक्तिको पहिलो शब्द प्रयोग गर्नुपर्छ। नेपालका लागि चिनियाँ राजदूतको नाम हउ यान्छी हो। उनको नामलाई दोस्रोपटक प्रयोग गर्दा राजदूत हउ भन्नुपर्छ। कतिपय नेपाली सञ्चार माध्यमले राजदूत यान्छी भनेर उल्लेख गरेको देखिन्छ। यो गलत अभ्यास हो। त्यसैगरी चिनियाँ राष्ट्रपतिको नामलाई दोस्रोपटक प्रयोग गर्दा सी उल्लेख गर्नुपर्नेमा चिनफिङ (अझ जिनपिङ) लेख्छन् नेपाली सञ्चार माध्यमहरू।

चिनियाँ नामसँग नेपाली पत्रकार मात्र होइन अन्य देशका पत्रकार पनि झुक्किन्छन् र गलत उच्चारण गर्छन्। चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङ भारत भ्रमणमा जाँदा एक भारतीय टेलिभिजनकी समाचार प्रस्तोताले एघारौँ जिनपिङ भनिदिइन्। सी लेख्दा XI लेखिएको थियो। उनले रोमन नम्बरअनुसार यो एघारौँ होला भनेर पढिदिइन्।

चीनका वर्तमान राष्ट्रपतिको नाम Xi Jin Ping हो। चिनियाँ राष्ट्रपतिको नामलाई थोरै नेपाली सञ्चार माध्यमले मात्र शुद्ध लेख्छन् अथवा उच्चारण गर्छन्। अधिकांश नेपाली सञ्चार माध्यमले ‘सी जिन पिङ’ लेखिरहेका छन्। चिनियाँ उच्चारण अनुसार चिनियाँ राष्ट्रपतिको नाम ‘सी चिन फिङ’ हो।

नेपाली सञ्चारमाध्यमले चिनियाँ व्यक्तिवाचक नामलाई गलत प्रयोग गरेका बग्रेल्ती उदाहरण छन्। चिनियाँ राष्ट्रपतिको नामलाई गलत लेखे जस्तै चीनमा सुधार र खुलापन थालनी गर्ने नेतालाई नेपाली सञ्चार माध्यमले ‘देङ स्याओ पिङ’ भनेर लेखेका हुन्छन्। उनको नाम ‘तङ स्याओ फिङ’ हो।

अचम्मको कुरा के भने चिनियाँहरू आफ्नै देशलाई चीन अथवा अंग्रेजीमा गरिने उच्चारण ‘चाइना’ जान्दैनन्। चिनियाँहरूले आफ्नो देशलाई ‘चुङक्वो’ भन्छन्। चिनियाँ भाषामा ‘चुङु भनेको मध्य हो भने ‘क्वो’ भनेको भूभाग अथवा देश। चीनलाई विश्वको मध्यभागमा पर्ने देश भनेर चिनियाँहरूले पुकार्ने गरेका छन्।

चिनियाँ भाषामा अरु देशको नाम पनि फरक छ। उदाहरणका लागि अमेरिकालाई मैको, बेलायतलाई यिङको, फ्रान्सलाई फाको, जर्मनीलाई तको, भारतलाई इन्तु, नेपाललाई निपोउर, रुसलाई आलौस भनिन्छ। त्यस्तै अष्ट्रेलियालाई ‘औतलिया’, बंगलादेशलाई ‘मञ्चला’, दक्षिण कोरियालाई ‘हाङको’, उत्तर कोरियालाई ‘छावो सिआन’ भन्छन् चिनियाँहरू।

चिनियाँहरूले भन्ने गरेको ‘पैचिङ’लाई विदेशीले ‘बेइजिङ’ भनिदिए। यसो हुनुको कारण ‘बी’अक्षरलाई ‘प’ उच्चारण हुनु र ‘जे’लाई ‘च’ उच्चारण भएकाले हो। चिनियाँ भाषामा ‘पै’को अर्थ उत्तर हो भने ‘चिङ’को अर्थ राजधानी। त्यसैले ‘पैचिङ’ भनेर उत्तरको राजधानी भनिएको हो। यहाँ बेइजिङलाई अपवादका रुपमा लिन सकिन्छ। सबै विदेशीका जिब्रोमा झुण्डिएको र राजधानी पनि भएकाले चिनियाँहरूले पैचिङसँगै बेइजिङ पनि बुझ्ने गरेका छन्।

बेइजिङदेखि दक्षिणमा रहेको त्यसैगरी च्याङसी प्रान्तको सदरमुकाम नानचिङ हो। ‘नान’ भनेको दक्षिण हो। त्यसैले ‘नानचिङ’ भनेको दक्षिणको राजधानी भनिएको हो। सन् १९४९ अक्टोबर १ अगाडि चीनको राजधानी नानचिङ थियो। नानचिङ नबुझे पनि नेपालीले नानजिङ चाहिँ बुझ्छन्। किनभने गलत उच्चारण गर्ने बानी जो परेको छ।

बेइजिङको नजिकै ग्रेटवाल हेर्न ठाउँको नामलाई अंग्रेजीमा Badaling लेखिन्छ। विदेशी सरकार प्रमुख तथा उच्च पाहुनाहरूलाई चीनले यही ठाउँमा लगेर ग्रेटवाल अवलोकन गराउँछ। यसलाई विदेशीले बादालिङ अथवा बाडालिङ भन्छन्। यो ठाउँको नाम पातालिङ हो। बेइजिङ नजिकैको प्रख्यात पर्यटकीय स्थल हो यो ठाउँ। तर, कुनै अंग्रेजी जान्ने चिनियाँलाई बादालिङ अथवा बाडालिङ कहाँ पर्छ भनेर सोध्यो भने बताउन सक्दैन।

सन् २००५ मा चिनियाँ अन्तर्राष्ट्रिय रेडियो सीआरआईको एउटा प्रतिनिधिमण्डल नेपाल भ्रमणमा थियो। उक्त प्रतिनिधिमण्डलको नेता Bai De Jun थिए। नेपाल चीन युवामैत्री संघले मल्ल होटलमा स्वागत कार्यक्रम आयोजना गरेको थियो। कार्यक्रम सञ्चालक थिइन् मैत्री संघकी तत्कालीन कोषाध्यक्ष उषाकिरण भण्डारी। उनी वर्तमान राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीकी जेठी सुपुत्री हुन्। उनले मंचमा बोलाउने क्रममा ‘बाई दे जुनु भनेर बोलाइन्।

तीनपटक बोलाउँदा मात्र चिनियाँ पाहुनाले आफूलाई बोलाएको भेउ पाए। चिनियाँ प्रतिनिधिमण्डलका नेताको नामको उच्चारण ‘पाई ते चुन’ हुन्थ्यो।
सन् २००८ देखि २०११ सम्म चिनियाँ राजदूत त्तष्ग न्गयजयलन थिए। तीन वर्ष नेपालमा कार्यरत रहँदा कुनै पनि नेपाली मिडियाले उनको नाम शुद्धसँग लेख्न र उच्चारण गर्न जानेनन्। कुनैले ‘किउ गुउओहोङ’ लेखे भने कुनैले ‘क्यु गुउओहोङ’ लेखे। ती राजदूतको नामको चिनियाँ उच्चारण ‘छिउ कोहोङ’ हुन्थ्यो।

पछिल्ला केही राजदूतहरू याङ हौलान, यु होङ, हउ यान्छी जस्ता सहज नाम भएकाले नेपाली सञ्चार माध्यमले खासै गल्ती गरेका छैनन्। तर, दोस्रो पटक प्रयोग गर्दा थर लेख्नु पर्नेमा पहिलो नामचाहिँ लेखिरहेका छन्।

पछिल्लो समयमा केही नेपाली सञ्चार माध्यमले सचेतता देखाउन थालेका छन्। चिनियाँ नामलाई कसरी लेखिन्छ भनेर उनीहरूले चिनियाँ भाषा जानेका व्यक्तिलाई सोधखोज गर्छन्। इन्टरनेटमा अङ्ग्रेजी भाषामा भएको शब्द हेरेर नेपालीमा अनुवाद गर्दा चाहिँ आनको तान फरक पर्दछ। नेपाली सञ्चार माध्यम तथा चीनका बारेमा चासो राख्ने व्यक्तिका लागि यस्ता दुविधा र त्रुटि हटाउन यस बारेमा बहस चलाउन आवश्यक छैन त？

केही चिनियाँ व्यक्तिका नामलाई नेपाली सञ्चार क्षेत्रले गलत प्रयोग गरेका उदाहरण

केही चिनियाँ ठाउँका नामलाई नेपाली सञ्चार क्षेत्रले गलत प्रयोग गरेका उदाहरण