भारतमा के गर्दैछिन् हसिना ? यी अवस्थामा फर्किनुपर्नेछ स्वदेश

काठमाडौं । विद्यार्थी आन्दोलनले अग्र रूप लिएपछि देश छाडेर भारत भागेकी शेख हसिना अहिले त्यहीँ बसिरहेकी छन् । भारतसँग हसिनाको निकै पुरानो र राम्रो सम्बन्ध छ । सोही कारण उनी ढुक्कले अहिलेसम्म भारतमै बस्न पाएकी छन् ।

देश छोडेको केही दिनसम्म हसिनाको भारत शरणलाई अस्थायी मानिएको थियो । तर, दुई हप्ता बितिसक्दा पनि हसिना भारतमै छिन् । उनी कता जाने हो टुङ्गो लागेको छैन ।

अमेरिका, बेलायत वा दुबईमा स्थायी शरण माग्ने गरी हसिना भारतमा अस्थायी शरण मागेर आएकी थिइन् । तर, उनलाई अमेरिका र बेलायतले शरण दिन ठाडै अस्वीकार गरे । जबकि यी देशहरूले देशबाट भागेका आपराधिक पुष्टभूमि, राजनीतिक दलका नेता, व्यापारी तथा चर्चित अनुहारलाई सहजै शरण दिन्छ ।

सुरुमा हसिनाले भारतको उत्तरप्रदेश राज्यको गाजियावादस्थित हिन्डन आर्मी बेस क्याम्पमा ओर्लिएर त्यहीँबाट दुबई, बेलायत वा अमेरिका जाने सोचमा थिइन् । उनका छोरा अमेरिकामा छन् भने उनकी बहिनीकी छोरी बेलायतको लेबर पार्टीकी नेता हुन् ।

उनलाई क्याम्पमा भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीका सुरक्षा सल्लाहकार अजित डोभालले स्वागत गरेका थिए । तर, जसै अमेरिका र बेलायतले हसिनालाई शरण नदिने सङ्केत गरेपछि भारतले उनलाई सुरक्षित स्थान उपलब्ध गरायो ।

भारतीय सञ्चारमाध्यमहरूका अनुसार हसिना अहिले पनि भारतीय सेनाको सुरक्षामा छिन् । यता, हसिना भारत पुग्नबित्तिकै उनका छोराले हसिना अब कहिल्यै बंगलादेश नफर्किने बताएका थिए ।

तर, अमेरिका र बेलायतले शरण दिन अस्वीकार गरेपछि हसिनाका छोराले आफ्नो बोली फेरे । उनले बंगलादेशमा चुनाव घोषणा भएपछि आमा देश फर्किने बताए ।

मुद्दा परेपछि झनै तनावमा हसिना

एकातिर दुबई, बेलायत र अमेरिकाले शरण नदिनु, अर्कोतिर हत्या अभियोगमा छानबिन सुरु हुँदा भारतमा रहेकी हसिना तनावमा छिन् । हसिनाका छोराले आफ्नी आमा बंगलादेश फर्किने र नफर्किने विषयमा बारम्बार बयान फेरिरहेका छन् ।

उनका छोरा वाजिदले सुरुमा हसिना अब कहिल्यै बंगलादेश नफर्किने भनेका थिए । त्यसपछि उनले बंगलादेशमा चुनाव घोषणा भएपछि हसिना बंगलादेश फर्किने बताए ।

हसिनाले बंगलादेश फर्किने घोषणा गरेको केही दिनमै हसिनाविरूद्ध बंगलादेश र अन्तर्राष्ट्रिय अपराध अदालतमा हत्या मुद्दा दायर भएको छ । हालसम्म उनीविरूद्ध विभिन्न कसुरको आरोप लगाउँदै १६ वटा मुद्दा दायर भएको बंगलादेशी अखबार द डेली स्टारले जनाएको छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय अपराध अदालतले बंगलादेशमा विद्यार्थी आन्दोलनका क्रममा भएको हिंसामाथि अनुसन्धान गर्न निर्देशन दिएको छ ।

ठीक यही समयमा बंगलादेशको अन्तरिम सरकारका विदेश मामिला सल्लाहकार मोहम्मद तैहिद हुसैनले पनि कानून मन्त्रालयले अनुरोध गरेमा हसिनालाई सुपुर्दगी गर्न भारतलाई अनुरोध गर्ने बताएका छन् । बंगलादेश र भारतबीच सन् २०१३ मा सुपुर्दगी सन्धि भएको थियो ।

तर, भारत हसिनाको राम्रो मित्र हो । भारतले सहजै हसिनालाई बंगलादेश फिर्ता पठाउने छैन । सन् १९९६ मा पहिलोपटक प्रधानमन्त्री भएदेखि नै हसिनाले भारतसँग सम्बन्ध समधुर बनाइरहेकी छिन् ।

तर, विचाराधीन फौजदारी मुद्दाले हसिनालाई स्वदेश फर्कन बाध्य पार्न सक्छ । बंगलादेशको वर्तमान सरकारले भारतलाई हसिनालाई सुम्पन बाध्य पार्न सक्छ ।

इन्डियन एक्सप्रेसको रिपोर्टका अनुसार  बंगलादेशका वर्तमान विदेशमन्त्रीले पनि यो कुरा स्पष्ट गरेका छन् । यस्तो अवस्थामा भारत र बंगलादेशबीच भगोडा सुपुर्दगीका सम्बन्धमा कानूनले के भन्छ भन्ने प्रश्न उठ्छ । र, कुन परिस्थितिमा शेख हसिना बंगलादेश फर्किनुपर्ने हुन सक्छ ।

भारत र बंगलादेशबीच यस्तो सम्झौता

भारत र बंगलादेशबीच सन् २०१३ मा भगोडाको सुपुर्दगीसम्बन्धी सम्झौता भएको थियो । सन् २०१६ मा दुई देशबीच फरार व्यक्तिको सुपुर्दगीलाई सहज र छिटो बनाउन यसमा संशोधन गरिएको थियो । यो सम्झौता मुख्यतया उत्तरपूर्वी राज्यहरूमा अराजकताका लागि जिम्मेवार रहेका र बंगलादेशबाट सञ्चालन भएका भारतीय भगोडाहरूलाई फिर्ता ल्याउन गरिएको हो ।

यस अवधिमा पश्चिमबंगाल र असाममा लुकेर बसेका जमात-उल-मुजाहिद्दीन बंगलादेशका घोषित आतङ्ककारीहरूले बंगलादेशलाई पनि समस्यामा पारेको थियो । भारतले यो सन्धिबाट भागेका दुई जनालाई फिर्ता ल्याएको छ ।

यति मात्र होइन, भारतले दुईजना फरार व्यक्तिलाई बंगलादेशलाई पनि बुझाएको छ । अब यही सम्झौताका आधारमा भारतले शेख हसिनालाई बंगलादेशलाई सुम्पन बाध्य पार्न सक्छ ।

सम्झौताका युक्तिहरू के हुन् ?

सम्झौताअनुसार कुनै फरार व्यक्तिमाथि कारबाही अघि बढेको भए, निजमाथि कुनै अभियोग लागेमा, त्यो व्यक्ति खोजी भएमा वा कुनै मुद्दामा दोषी पाइएमा दुवै देशले हात हाल्नुपर्ने व्यवस्था छ । त्यो व्यक्ति आफ्नो छिमेकी देशमा गर्नुहोस् ।

अपराध राजनीतिक भएमा हसिनामाथि लगाइएको आरोप राजनीतिक नभए पनि सम्बन्धित देशले फरार व्यक्तिलाई फिर्ता गर्न अस्वीकार गर्न सक्ने पनि यस कानूनमा स्पष्ट गरिएको छ । देश छाडेपछि पूर्वप्रधानमन्त्री हसिनामाथि हत्या, यातना र जबरजस्ती बेपत्ता गरेको आरोप लागेको छ ।

गत महिना प्रहरीको गोली लागेर मारिएका किराना पसलका मालिकको हत्याको अभियोगमा हसिनालाई अगस्ट १३ मा मुद्दा दायर गरिएको थियो । त्यसको भोलिपल्ट सन् २०१५ मा एक वकिललाई अपहरण गरेको आरोपमा उनीविरूद्ध मुद्दा दर्ता भएको थियो ।

त्यसपछि अगस्ट १५ मा हसिनामाथि तेस्रो मुद्दामा हत्या, यातना र नरसंहारको आरोप लागेको थियो । बंगलादेशले अब हसिनालाई फिर्ता लिन अदालतले जारी गरेको गिरफ्तारी वारेन्ट मात्र पेश गर्नुपर्नेछ ।

के भारतसँग अर्को विकल्प छ ?

भारत र बंगलादेशबीच भएको सम्झौताको धारा ८ मा एउटा यस्तो कारण उल्लेख छ, जसको आधारमा भारतले हसिनालाई बंगलादेशलाई सुम्पन अस्वीकार गर्न सक्छ ।

धारा ८ अनुसार एक देशले न्यायको हितमा राम्रो विश्वासका साथ अभियोग लगाइएको छैन वा ‘सामान्य फौजदारी कानूनअन्तर्गत अपराध’ नभएको सैन्य कानूनको मामलामा सुपुर्दगी गर्न अस्वीकार गर्न सक्छ ।

भारतले हसिनालाई बंगलादेशलाई सुम्पन अस्वीकार गर्न सक्छ किनभने उनीमाथि लगाइएको आरोप न्यायको हितमा छैन र गलत नियतले लगाइएको भएमा ।

तर, यसले ढाकाको नयाँ सत्तारूढ सरकारसँग नयाँ दिल्लीको सम्बन्ध बिगार्न सक्छ । भारतले ढाकाको सत्तामा रहेको सरकारसँग सुमधुर सम्बन्ध कायम राख्न र बंगलादेशमा आफ्नो दीर्घकालीन रणनीतिक र आर्थिक हितहरू सुरक्षित गर्नमा ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्नेछ ।

योसँगै भारतले आफ्नो पुरानो मित्र र सहयोगी शेख हसिनासँग उभिने चुनौती पनि सामना गरिरहेको छ ।

दोस्रोपटक भारतको शरणमा

हसिनाले भारतमा शरण लिएको यो पहिलोपटक भने होइन । सन् १९७५ को अगस्टमा हसिना र उनकी बहिनी बेल्जियमको राजधानी ब्रसेल्सस्थित बगंलादेशको राजदूतावासको निवासमा थिए । यता बंगलादेशमा सेनाले ‘कू’ गरेर हसिनाका बुबा शेख मुजिबको हत्या गर्‍यो । मुजिबसँगै उनका दुई छोरी र ज्वाइँको पनि हत्या गरियो ।

बुबाको मृत्युपछि हसिना र उनकी बहिनी जर्मन पुगे । त्यहाँ उनीहरूले बंगलादेशको दूतावासमा शरण लिए ।

यता भारतमा गान्धी परिवार सत्ता र शक्तिमा थियो । जर्मनमा शरण लिइरहेकी हसिना दिदीबहिनीलाई इन्दिरा गान्धीले भारत बोलाइन् । सन् १९७५ अगस्ट २५ मा हसिना र उनकी बहिनी भारत पुगे । भारतमा उनलाई अहिले जसरी नै ‘सेफ प्लेस’मा राखियो । भारतमा शरणागत भएर बसुन्जेल हसिना दिदिबहिनीको खर्च पनि भारत सरकारले नै बेहोरेको थियो ।

तर, जसै सन् १९७७ को चुनावमा इन्दिरा गान्धिले चुनाव हारिन्, मोरारजदी देसाईले चुनाव जिते त्यसपछि भारत सरकारले हसिनालाई बंगलादेश गइदिएहुन्थ्यो जस्तो व्यवहार गर्न थाल्यो । कतिसम्म भने भारत सरकारले हसिना बसेको घरको बिजुलीको बिल भुक्तान गरिदिएन । त्यसपछि हसिनाले चढिरहेको गाडी फिर्ता लियो ।

तर, सन् १९८० मा इन्दिरा गान्धी सत्तामा आएसँगै खोसिएका हसिनाका सेवा सुविधा फेरि सुचारू गरिए । तर, सन् १९८१ मे १७ मा हसिना बंगलादेश फर्किन् । ६ वर्ष लामो निर्वासनबाट बंगलादेश फिरेकी हसिना त्यसयता निरन्तरजसो बंगलादेशको सत्तामा थिइन् । तर, विद्यार्थी आन्दोलनले उनको विरासत ढलेको छ ।

सम्बन्धित सामग्री-

शेख हसिनालाई आपराधिक रूपमा मुद्दा चलाउन सम्भव छ ?

जानौँ सेन्ट मार्टिन टापुबारे, जसको कारण हसिनाले सत्ता छाड्नुपरेको दाबी गरिन्

हसिनापछिको बंगलादेश : जोखिम र सावधानिपूर्वक भविष्य

यस्तो छ बंगलादेश सम्हाल्ने युनुस टिम

नरसंहार चाहन्थिन् हसिना, अन्तिम समयमा छोराले मनाएपछि देश छाडिन् !

हसिना भन्थिन् – युनुसलाई गंगामा डुबाऊ !

निर्वासित बंगलादेशी लेखिकाको टिप्पणी-हिजो मलाई लखेट्यौ, आज आफैँ देश छोडेर भाग्यौं

को हुन् बेगम खालिदा जिया ?

हसिनाविरूद्ध ‘हसिन क्रान्ति’ : एक शब्दचित्र

को हुन् मोहम्मद युनुस ? जसलाई बंगलादेशको नेतृत्व दिने चर्चा छ

कस्तो हो बङ्गलादेशको आर्थिक उदय ? यो कति तर्कसङ्गत छ ?

पलाइसे रे पलाइसे हसिना पलाइसे !

शेख हसिना : शान्त नेताको तानाशाही शासन, विद्यार्थीलाई कम आँक्दा लज्जास्पद बर्हिगमन

हसिनाको उन्माद र खालिदा जियाको आँसुमा डुबेको बङ्गलादेशी लोकतन्त्र