‘चण्डी’ कुनै किराती भाषाका शब्द हैन

चण्डीले…चण्डीले…
मोहनी लगायो कुनचैँ ‘रन्डी’ले !

ख्यालठट्टा, हँस्सीमजाक गर्दा खोटाङको उभोखोलातिर साकेला भाकामा गाइने गीतको एक टुक्रा हो यो । गीतले भनेझैँ राई समुदायमा चण्डी शब्द ‘रन्डी’कै भूमिकामा वेश्या भएर आइपुगेको सत्य हो । यो कुनै राई भाषाको शब्द हैन । कुनै किरातीको जिब्रोले यो शब्द उच्चारण गर्दैन । तर, मोहनीचाहिँ लगाइराखेकै छ । अक्सर, वेश्याहरूको कमाल यस्तै हुन्छ कि ?

ठ्याक्कै भन्नुपर्दा राईजातिको महान् चाड साकेला/साकेवा/तोस/तोसी/वास/सेग्रो/स्याँदरमाथि जबरजस्त सौता पस्न आइपुगेको शब्द हो चण्डी । आमामाथि सौता पस्न आउने ‘रन्डी’लाई सिस्नुपानी लाएर ठेगान लाउनुपर्नेमा उरन्ठेउलाहरू वेश्याकै पक्षमा पो बोलिहिँड्छन् । लेखिहिँड्छन् । रिपोर्टिङ गरिहिँड्छन् । अचम्म ! आमालाई रुवाउने, सिद्ध्याउने यिनका यी हर्कतहरू कुनै मानेमा क्षम्य छैनन् । यी कुकर्महरू जान-अन्जान जसरी भएका हुन् ? तुरुन्तै सच्चिनु र सच्च्याइनु जरुरी मात्र हैन, अपरिहार्य छ । आमाप्रति सम्मान गर्ने प्रत्येक असल सन्तानको कर्तव्य हो यो ।

भाषाविद् भन्छन्— चण्डी शब्द कुनै किराती भाषाका शब्द हैन । किराती जिब्रोले बोल्ने शब्दै हैन । यो त राई जातिको चाडलाई हिन्दुकरण गरी सिद्ध्याउनलाई सत्ताद्वारा लादिएको षड्यन्त्रकारी शब्द हो । त्यसो त कुनै पनि जातिको चाडलाई बद्नाम गर्नु, बङ्ग्याउनु र सिद्ध्याउनु अक्षम्य अपराध हो । सत्ताले हिजो यस्ता खाले अपराध बग्रेल्ती गरेकै थियो । दशौं हजार हाम्रै मान्छेको बलीदानपछि प्राप्त गणतान्त्रिक मुलुकमा अबउप्रान्त यस्तो अपराध हुने छैन । सत्ता सञ्चालकहरू यस विषयमा जानकारै होलान् ।

अब यति भनिसकेपछि हाम्रो चाडलाई के भन्ने त ? हामी प्रत्येकले आफ्नो आमाबाउ, बाजेबजुलाई सोध्ने, उहाँहरूले जे भन्नुहुन्छ ? हौ, त्यही भन्ने । यदि उहाँहरूले नि जान्नुभएन भने मुन्दुमका जानकार व्यक्तित्वहरूलाई सोध्ने, पक्कै उहाँहरूले जवाफ दिनुहुनेछ नै ।

अन्तमा, किरात राई सांस्कृतिक कलाकार सङ्घ, किरात राई लेखक सङ्घ, किरात राई यायोक्खाको विभिन्न जिल्ला कमिटी आदिको आयोजनामा २०६० सालदेखि चण्डी भन्नु हुँदैन भन्दै सभ्य भाषामा निरन्तर अभियान चलाउँदै आइयो । तर, दुःख लाग्दो कुरो अझै हाम्रो मान्छे कुरा बुझ्दैनन्। हाम्रै मान्छेको चेतनाहीन स्वाँठ पारा हेर्दा र विगतमा राज्यसत्ताले गरेको दमनकारी व्यवहार सम्झँदा ‘रन्डी’’ शब्द प्रयोग गर्न बाध्य भइयो । विज्ञ तथा सर्मिन्दा पाठकसामु माफी माग्न चाहान्छु, माफ गर्नुहोला ।