जीबी राई नदिएर मलेसियाले माला भेल्लोको बदला लिन खोजेकै हो ?

काठमाडौं । सातवटा सहकारी ठगेर फरार रहेका गीतेन्द्रबाबु ऊर्फ जीबी राईलाई प्रहरीले अन्तर्राष्ट्रिय अपराध प्रहरी सङ्गठन (इन्टरपोल) को सहयोगमा खोजी जारी राखेको छ । उनी मलेसियामा रहेको भन्ने केही आधार र प्रमाण फेला परे पनि प्रहरीले पक्राउ गर्न भने सकेको छैन ।

आफूविरुद्ध सहकारीमा बचतकर्ताले राखेको करिब सवा अर्ब रुपैयाँ हिनामिना गरेको भन्दै जाहेरी परेपछि राई भारत हुँदै मलेसिया पुगेको भनिएको छ । गृहमन्त्रीदेखि प्रहरी प्रमुखसम्मले जीबी मलेसियामा रहेको बताउँदै आएका छन् ।

राईलाई नेपाल ल्याउन भन्दै सरकारले गरिरहेको अनेकन् प्रयास असफल भइरहेका छन् । अघिल्लो महिना नेपाल प्रहरीले मलेसिया प्रहरीसँग समन्वय गर्न एसपी नरहरि रेग्मीलाई त्यता पठाएको थियो । तर, मलेसियाले चासो देखाएन ।

दुई देशका गृहमन्त्रीस्तरमा सम्पर्क हुँदा र नेपाली प्रहरी पुग्दासमेत मलेसियाले जीबीलाई नेपाल फर्काउन त्यति तदारुकता देखाएको छैन । यसलाई कतिपयले जीबीलाई नेपाल नपठाएर मलेसियाले ‘सबक सिकाउन’ चाहेको रूपमा पनि अर्थ्याएका छन् । त्यसो त यसअघि नेपालमा मलेसियाकी महिलाले चरम अत्याचार भोगेकी थिइन्, जसलाई नेपालले बेवास्ता गरेको थियो ।

बदलामा जीबीलाई जिम्मा नलगाएर मलेसियाले बदला लिन चाहेको रूपमा अर्थ्याइन थालिएको छ । त्यसोभए, के थियो त्यो घटना ? आउनुहोस् जानौँ—

***

१२ वर्षअघि, २०६८ सालमा मिर्चैयाका विश्वेश्वर महरा वैदेशिक रोजगारीका लागि मलेसियाको पोर्ट डिक्सनमा पुगे । होटलमा काम गर्ने महराको त्यहाँ सफाइकर्मी माला भेल्लोसँग चिनजान भयो ।

त्यो बेला ४४ वर्षीया माला भेल्लालाई महराले मन पराए । तर, उनले गरिब देश नेपालबाट आएको मजदुर भन्दै महरालाई मन पराइनन् ।

महराले नेपालमा आफू धनी परिवारबाट आएको र अभिभावकको पैसा खर्च नगर्ने भएकाले कामका लागि आएको भन्दै झुटो बोले । महराको विश्वासमा परेर माला मायामा परिन् । बिस्तारै उनीहरूबीच घनिष्ठता बढ्यो ।

माला एक छोरीकी आमा थिइन् । छोरी ठूली भइसकेकी थिइन् । उनले पति छाडेर बसेकी थिइन् । महराको अनेकन् आश्वासन र मायाजालमा परिन् । अन्ततः माला आफ्नो देशै छोडेर नयाँ जीवन सुरु गर्न नेपाल आउन राजी भइन् ।

महरा २०६८ फागुन ३० (१३ जनवरी २०१२ मा) गते स्वदेश आए, सँगै माला भेल्लो पनि आइन । मालाले भिजिट भिसामा नेपाल प्रवेश पाएकी थिइन् । उनको भिजिट भिसाको अवधि १३ फेब्रुअरीसम्म थियो ।

आवरण भिजिट भिसा भए पनि उनी नेपाल आउनुको उद्देश्य भने नयाँ जीवन सुरु गर्नु थियो । महराले उनलाई बिहे गर्ने आश्वासन दिएका थिए । तर, पछि विवाह दर्ता गरेनन् ।

मलेसियादेखि नेपाल आइपुगेकी मालालाई नयाँ ठाउँ बस्न सजिलो थिएन । भाषादेखि संस्कृति फरक थिए । तर, देशै छाडेर आइसकेकी उनलाई सकसपूर्ण परिवेशलाई सामान्य बनाएर बस्नुबाहेक अर्को विकल्प थिएन ।

मलेसियाबाट फर्किएका महराले मालालाई दुई वर्षसम्म काठमाडौंमा सँगै राखेका थिए । पछि सिरहा गाउँमा लगेर राखे । करिब दुई वर्षसम्म २०७१ वैशाखसम्म महरा मालासँगै बसे । तर, महराले न परम्पराअनुसार बिहे गरे, न त बिहे दर्ता नै गराइदिए ।

बिहे दर्ता नभएपछि मालाले आफू प्रयोग मात्रै भइरहेको महसुस गरिन् । उनी पहिल्यै मलेसिया फर्कने निर्णयमा पुगेकी थिइन् । तर, मालाको पासपोर्ट महरा आफैँले खोसेर राखेका थिए ।

दिनहरू बित्दै गए । अन्तमा माला भेल्लोलाई महराले बेवारिसे बनाएर छाडे । उनी फेरि वैदेशिक रोजगारीको लागि दुबई उडे । यता मालासँग मलेसिया फर्किने अवस्था पनि थिएन । त्यसपछि माला एक्लै रहेको गृह मन्त्रालयले गरेको पछिल्लो अनुसन्धानले देखाएको छ ।

माला मिर्चैयामा एक्लै परिन् । आफूलाई बेवारिसे छाडेर गएको महराले सम्पर्क गर्न छोडे । परिवारले उनलाई काम मात्रै लगाउँथ्यो । खान-सुत्नको ठेगाना थिएन । महराको साथबिनाको बसाइ उनका लागि पीडादायक थियो । त्यसमा परिवारका अन्य सदस्यले पनि राम्रो व्यवहार गरेनन् । उनी घरेलु हिंसा सरेर बसिरहेकी थिइन् ।

महरा फर्किएपछि राम्रो दिन आउला कि भन्ने सोचेर माला बसेकी थिइन् । दुबई पुगेका महरा २०७२ तिर नेपाल फर्किए । तर, उनी आएपछि पनि मालाका राम्रा दिन आएनन् ।

महराले आफ्नो घर छाडेर नहिँडेको भन्दै हिंसा गर्न थाले । तर, देश र परिवार छाडेर आएकी माला निरीह थिइन् । जाने कतै ठाउँ थिएन । त्यसैले केही समय हिंसा सहेरै बसिन् । अन्तमा मालाले घर नछाडेपछि महराले अरू युवा प्रयोग गरेर बलात्कार गर्नसमेत लगाए ।

अन्तमा दानवीय व्यवहार सहन नसकेपछि माला महराको घर छोड्न बाध्य भइन् । उनी सिरहा मिर्चैयाबाट काठमाडौं आइन् ।

भिजिट भिसामा नेपाल आएकी मालाको ‘ओभर स्टे’का कारण नेपालको बसाइ अवैध भइसकेको थियो । उनले काठमाडौंका गल्ली-गल्ली लुकेर घरेलु श्रमिकको काम गर्दै जीवन गुजारिन् ।

करिब ६ वर्ष त्यसरी जीवन गुजारेपछि माला अन्तिममा मलेसिया नै फर्किने निर्णयमा पुगिन् । उनले मलेसियामा रहेकी आफ्नी छोरी उमा संगारीलाई सम्पर्क गरिन् । आफ्नो पीडा सुनाइन् । लामो समयदेखि सम्पर्कविहीन रहेकी छोरी पनि दुखी भइन् ।

छोरीले आफ्नी आमाको फिर्ताका लागि प्रयास थालिन् । आमाको मलेसिया फिर्ताको टिकट काट्न र वातावरण बनाउन भन्दै महरालाई केही पैसा पठाइदिइन् ।

तर, महराले आफ्नो खातामा आएको पैसा आफैँले खर्च गरे । मालाको फिर्ती प्रयास गरेनन् । महराले उल्टै नेपाल छोड्न खोजे पक्राउ गराउनेदेखि सामूहिक बलात्कार गराउने भन्दै धम्की दिए ।

किनकि महराले नेपालमा ल्याएर यौनदेखि श्रम शोषण गरेका थिए । जुन पोल खुल्ने र कारबाहीमा पर्ने डर उनमा थियो । उता छोरीले सोचेको जस्तो आमा मालाको मलेसिया फिर्ती सम्भव भएन ।

नेपाल प्रवेशको ठीक दश वर्षपछि २०७८ फागुन २५ गते उनी आफैँ डिल्लीबजारस्थित अध्यागमनको शरणमा पुगिन् ।

अध्यागमन अधिकारीसँग करुणा बिसाइन्, “विवाह गरेर नेपाल आएकी हुँ । तर, पतिले विवाह दर्ता गरेनन् । हिंसा गरे । म मानव बेचबिखनमा परेँ । मलाई उद्धार गरेर स्वदेश फर्काइदिनु ।”

मालाले अध्यागमन विभागमा लिखित निवेदन पनि दिइन् । जहाँ लेखिएको छ, “म आफैँ नेपाल खुसीले आएको होइन । प्रेममा परेर विवाह गर्ने उद्देश्यले आएकी हुँ । मलाई चरम यौन शोषण र हिंसा भएका कारणले मलेसिया फिर्ता हुन खोजेकी हुँ । मलाई मलेसिया फर्काइदिन अनुरोध गर्छु ।”

अध्यागमन विभागले मानव बेचबिखन, बलात्कार, यौन तथा श्रम शोषणमा परेकी महिलाप्रति दया गरेन । उल्टै मालाको नेपाल बसाइ अवैध ठहर गर्दै भारी जरिबाना सुनायो । र, पक्राउ गर्यो ।

रकानुनी रूपमा नेपाल बसाइ, विलम्ब शुल्क गरी २०७८ फागुन २५ गते २६ लाख ३८ हजार ५१७ जरिबाना गर्‍यो ।

मालाले आफू बेचिएको भन्दै उद्धार गर्न गुहार मागिन् । तर, सुन्न कोही तयार भएन । आफूसँग पैसा तिर्न केही नभएको उनले बताइन् । अध्यागमनलाई शुल्क बुझाउन नसकेपछि उनलाई जेल पठाइयो ।

फागुन २५ गते नै अध्यागमनले २६ लाख ३८ हजार रकम बराबरको दैनिक तीन सयका दरले कैद कट्टी हुने गरी सात वर्ष जेल सजाय तोक्यो । त्यही दिन माला सुन्धारास्थित जगन्नाथदेवल कारागार चलान भइन् ।

उद्धारसहित आफ्नो देश फर्कन पाउने आशासहित अध्यागमन पुगेकी माला जेलको कोठरीमा पुगिन् । उता उद्धार पहल गरिरहेकी छोरी उमासँग पनि सम्पर्क टुट्यो ।

नेपालबाट मलेसिया फर्काउन प्रयास गरिरहेकी छोरीले आमालाई सात वर्ष जेल सजाय भएको थाहा पाएपछि थप विक्षिप्त भइन् । आमालाई नेपाल लगेर जाने महरालाई आफूले पैसा पठाउँदासमेत फिर्ती सम्भव नभएको भन्दै नेपालस्थित मलेसियन दूतावासलाई गुहारिन् ।

त्यसपछि काठमाडौंस्थित मलेसियाको दूतावासले मालाको रिहाइ र फिर्तीका लागि गृह मन्त्रालयदेखि परराष्ट्र मन्त्रालयसम्म औपचारिक अनौपचारिक प्रयास थाल्यो ।

तर, दूतावासमार्फत मालालाई आफ्नो देश फर्काउने प्रयास सफल भएन । किनकि नेपालको गृह मन्त्रालयदेखि परराष्ट्र मन्त्रालयसम्म कसैले दूतावासको कुरै सुनेनन् । अन्ततः मलेसियन दूतावासले परराष्ट्र मन्त्रालय हुँदै थुनामा रहेकी मालालाई मलेसिया फर्काइदिन आग्रह गर्दै दुईपटक कूटनीतिक पत्र नै पठायो ।

तै पनि नेपाल सरकारले गम्भीर रूपमा लिएन । उता माला जेलमा सडिरहेकी थिइन् । उता मलेसियाको आग्रहमा नेपाल सरकारले कुनै जवाफ नै फर्काउन आवश्यक ठानेन ।

सन् २०२२ मै मलेसिया सरकारले भेल्लोलाई फर्काइदिन आग्रह गर्दै नेपाल सरकारलाई दुईपटक कूटनीतिक नोट पठायो । तर, नेपाल सरकारले मालाको घटनाबारे कुनै अनुसन्धान गर्न चाहेन ।

सुन्धारास्थित केन्द्रीय कारागारमा सजाय काटिरहेकी मालासँग मलेसियाको पत्रिका ‘न्यु स्ट्रेट्स टाइम्स’ले फोन गरेको थियो । त्यो बेलामा मालाले आफ्नो १२ वर्षको नेपाल बसाइ र कैदलाई पृथ्वीमा नरक’ भनेर वर्णन गरेकी थिइन् ।

अन्तमा मालाकी छोरी बाध्य भएर मलेसियामा मानव बेचबिखनसम्बन्धी काम गरिरहेकी गैरसरकारी संस्था ‘मलेसिया चीन’ नाम गरेको संस्थाको शरणमा पुगिन् ।

त्यही संस्थाले चेलिबेटीसम्बन्धी काम गरिरहेको माइती नेपालको इमेलमा २०८१ जेठ २५ गते मालाको उद्धार र मलेसिया फिर्तीको सहयोगको आग्रहसहित एउटा मेल पठायो ।

मलेसियाबाट आएको त्यही मेलका आधारमा माइती नेपालले मालाको फिर्तीका लागि आवश्यक कानुनी प्रक्रिया अघि बढायो ।

माइती नेपालले पनि सरकारलाई मालाको रिहाइ र स्वदेश फिर्ता पठाउन भन्यो । तर, सरकारले सुनेन । अन्तत: माइती नेपाल कानुनी उपचारका लागि सर्वोच्च अदालत गयो ।

करिब तीन महिना लामो कानुनी प्रयासपछि सर्वोच्च अदालतका न्यायाधीशद्वय सपना प्रधान मल्ल र बालकृष्ण ढकालको इजलासले गएको भदौ २ गते उनको ओभर-स्टेबापत्‌को रकम मिनाहा गर्न आदेश दियो । अदालतको आदेशले न्याय दिँदै मालाको जरिबाना मिनाहा गरेको देखिन्छ ।

उनी भदौ ७ गते थुनामुक्त भइन । त्यतीबेलासम्म उनले उनले साढे २ वर्षभन्दा बढी जेल सजाय काटिसकेकी थिइन् । उनी यतिबेला ५७ वर्षकी भइसकेकी थिइन् । एकसातापछि १४ भदौमा उनलाई मलेसिया दूतावासले स्वदेश फर्कायो । माला साढे १२ वर्षपछि स्वदेश फर्कन पाइन् ।

मानव बेचबिखनको सिकार भएकी मालाले लामो समय निर्दयतामा जीवन बिताएपछि नेपाल सरकारले जेल हाल्दा मलेसिया सरकार क्रुद्ध थियो ।

तैपनि औपचारिक रूपमा भने त्यहाँका परराष्ट्रमन्त्री दातुक सेरी मोहम्मद हसनले माला ‘भेल्लोलाई स्वदेश फर्काउन नेपाल सरकारले गरेको सहयोग’ भन्दै व्यङ्ग्यात्मक रुपमा प्रशंसा गरे ।

मलेसियाका परराष्ट्रमन्त्री दातुक सेरी मोहम्मद हसन । फोटो- BERNAMA PIC

मलेसियाले सिकाइरहेको ‘सबक’

मलेसिया सरकारले माला फिर्ता गर्न परराष्ट्र मन्त्रालयमार्फत पहल गरेको थियो । मलेसिया प्रहरीले यो विषयलाई मानव बेचबिखनसँग जोडेको थियो ।

मालाले आफ्नो देश फर्किन खोजे पनि सरकारले उद्धारको साटो झन् जेलमा कोच्यो । मलेसिया सरकारले नेपालको परराष्ट्र मन्त्रालयमार्फत सहयोग खोजेको थियो । तर, सरकारले त्यसलाई बेवास्ता गर्‍यो । त्यही बदलास्वरूप अहिले जीबी राईलाई पनि नेपाल पठाउन आनाकानी गरेको कतिपयले विश्लेषण गरेका छन् ।

जानकारहरू भन्छन्, “जसरी आफ्नो देशको नागरिक उद्धार गर्न चाहँदा नेपाल बाधक बन्यो । फिर्ता लैजान खोज्दा दिइएको थिएन । अहिले नेपालले आग्रह गर्दा मलेसियाले नेपाललाई सबक सिकाइरहेको छ ।”

जीबी राई हस्तान्तरणको विषय सुरुदेखि नै राजनीतिकरण भएर गिजोलिएको पूर्वडिआइजी हेमन्त मल्ल बताउँछन् । रेर्डकर्नर नोटिस बाध्यकारी पक्राउ पूर्जी जस्तो नभएको दुईदेशका प्रहरीबीचको सहकार्य र समन्वय भएको उनको भनाइ छ । पक्राउ गरेर अर्काे देश मानिस पठाउन सुपुर्दगी सन्धि हुनुपर्ने उनले बताए ।

“यो प्रहरी तहमा काम गर्न दिनुपर्ने थियो । सुरुमै गृहमन्त्रीले आफ्नो तहमा कुरा गरेकाले गिजोलिएको हुनसक्छ । सायद प्रहरी तहमै छाडिदिएको भए आपसमा सहकार्य हुन सक्थ्यो । तर, राजनीतिक नेतृत्वमा कुरा पुगेर गिजोलिएको पनि हुनसक्छ । अब नेतृतव तहमा भने मलेसियन नागरिकलाई नेपालले उता पठाउन सहयोग नगरेकाले अहिले जीबी प्रकरणमा पनि मलेसिया चुप बसेको हुनसक्छ,” मल्ल भन्छन् ।

मलेसियन पत्रिका ‘न्यु स्ट्रेट्स टाइम्स’को सहयोगमा