सौर्यको दशकदेखिको अथक उडानमा विश्राम, जहाज भएर पनि व्यवस्थापक र प्राविधिक गुमाउँदा सेवा बन्द

काठमाडौं । दशकौं अगाडि डिजाइन गरिएको काठमाडौंको त्रिभुवन विमानस्थलको संरचनाले पछिल्लो बजारलाई धान्नै नसक्ने अवस्था भयो । जब हवाई बजार बढ्दै गयो तब साँघुरो संरचनाको असर समयमै उडान नहुनेलगायतका समस्या बढ्दै गयो ।

सबैभन्दा छिटो गन्तव्यमा पुग्ने माध्य हवाई यात्रा भए पनि विमानस्थलको धावनमार्ग, ट्याक्सी वे, पार्किङ वे र टर्मिनल साँघुरा बन्दै गएपछि उडान डिले हुने भयो ।

जसले गर्दा यात्रुको लागि गन्तव्य समय केही पर धकेलियो । अझ बादलको सहतबाट विमान उड्दा असुरक्षित हुने तथा यात्रुको लागि डर लाग्ने छँदै थियो ।

यात्रुका यी तमाम समस्या समाधान गर्न भन्दै एक दशअघि २०७१ (सन् २०१४)मा एउटा हवाई कम्पनी खुल्यो, सौर्य एअरलाइन्स ।

जसले यात्रुलाई सबैभन्दा छिटो गन्तव्यमा पुर्‍याउन जेट र र टर्बोप्रप इन्जिनयुक्त जहाज नेपाल भित्रायो । सामान्यतया २० हजार फिटसम्म बादल हुन्छ ।

जेट इन्जिनयुक्त जहाज ४१ हजार फिट उचाइसम्म उड्न सक्थ्यो । जसकारण जहाज हल्लिने समस्या कम हुन्थ्यो ।

एक जहाजबाट उडान सुरु गरेको सौर्य एयरलाइन्सले सात वर्षमा ३ वटा जहाज पुर्‍याइसकेको थियो ।  सौर्यले चाडपर्वको समयमा दैनिक १५ वटासम्म उडान गरेको थियो ।

सौर्यको जहाज सीआरजे जहाज जेट इन्जिन भएकाले अन्यको तुलनामा छिटो उड्थ्यो । काठमाडौंबाट धनगढी जान सौर्यका जेट इन्जिन भएका विमानबाट ५० मिनेटमै पुग्थ्यो । अरू कम्पनीका एटीआरले सोही गन्तव्यमा १ घण्टा १० मिनेट लगाउँथ्यो ।

एटीआर जहाजको तुलनामा सीआरजे जहाजको इन्जिन पावरफुल हुने हुँदा जहाजले उचाइ पनि छिटै लिन सक्थ्यो । नेपालको आन्तरिक उडानमा रहेका ९ वटा वायुसेवामध्ये सर्वाधिक छिटो गन्तव्यमा पुर्‍याउनेमा सौर्य एअरको नाम अग्रपंक्तिमा आउँछ ।

अथक यात्रामा विश्राम

यात्रुलाई अरूभन्दा छिटो गन्तव्यमा पुर्‍याउँदै आएको सोही सौर्य एअरलाइन्सको जहाज दुर्घटना परेपछि एक दशक यताको अथक यात्रामा विश्राम लागेको छ ।

पछिल्लो समय आर्थिक संकटका बीचमा पनि यात्रुको सेवाको निम्ति निरन्तर उडिरहेको सौर्यको जहाज बुधबार दुर्घटनामा परेपछि अरू जहाज पनि उड्न रोकिएका छन् ।

सौर्य दुर्घटना: मर्मतको लागि उडेको जहाजले किन बोक्यो यात्रु ? कस्तो हो जहाज र के हो ‘सी-चेक’  ?

आज नेपालको आन्तरिक उडानमा लाइफलाइन बनेको सौर्यको उडान बन्द हुँदा कम्पनी मात्र नभई देशकै अर्थतन्त्रमा ठुलो धक्का लाग्ने देखिन्छ ।

सौर्यले एअरलाईन्स राष्ट्रिय सम्पत्ति भइसकेको छ । जसले लोडरदेखि पाइलटसम्मलाई वार्षिक वार्षिक करोडौँ रुपैयाँ तलबमा मात्रै खर्च गर्थ्यो । राज्यलाई उत्तिकै कर बुझाउँथ्यो । तर, अहिले सेवा बन्द भएपछि यसको प्रभाव सबैतिर पर्ने देखिन्छ ।

उसँग बाँकी २ वटा अरू जहाज पनि छन् । तर, जहाज भएर मात्र के गर्नु, उडाउने प्राविधिक क्षमता नभएपछि । अर्काेतिर आर्थिक अभाव चुलिएको अवस्थामा दुर्घटनाले थप आर्थिक क्षति बढाएको छ ।

लामो अनुभव भएका १६ जना दक्ष जनशक्ति बुधबारको दुर्घटनामा सौर्यले गुमाएको छ । जसमा एकजना क्याप्टेन मनिषरत्न शाक्य बाहेक चारजना व्यवस्थापन ‘सेट’नै गुमायो ।

अरू प्राविधिक तथा इन्जिनियर पनि बच्न सकेनन् । कम्पनीले मात्रै होइन, परिवार, समाज र राष्ट्रले समेत होनहार विज्ञ व्यक्तित्व गुमायो ।

दुर्घटनामा परि प्रतिष्ठित विज्ञहरूको असाधारण क्षति भएपछि आर्थिक संकटबाट गुज्रिरहेको एअरलाइन्सलाई थप चोट पुगेको छ । अहिले जहाजसँगै जनशक्ति पनि गुमाएकाले तत्काल उठ्न निकै चुनौतीपूर्ण देखिन्छ ।

०००

नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरणका सूचना अधिकारी ज्ञानेन्द्र भुलका अनुसार दुर्घटनाअघि सौर्यले दैनिक ६ वटा उडान गरिरहेको थियो । उसका तीनवटा जहाजमध्ये १ वटा ह्याङगरमा थियो ।

आर्थिक अवस्थाकै कारणले मर्मत सम्पन्न भइसकेको थिएन । २ वटा जहाज उडिरहेका थिए । दुई जहाजले विराटनगर र चन्द्रगढीमा ३\३ उडान गरिरहेको थियो ।

बुधबार ‘९एन एएमई’ जहाज दुर्घटनापछि सौर्यसँग तत्काल उडान भर्ने क्षमताका २ वटा जहाज छन् । ‘९ एन–एएलई’ जहाज सामान्य मर्मतपछि चलाउन सकिन्छ भने अर्काे ‘९एन एएनएम’जहाज उडान गर्न सक्ने अवस्थामा छ ।

घर नबनाएर छोरालाई पाइलट बनाएका थिए ओमबहादुरले, क्याप्टेन भएर बिहे गर्ने तयारीमा थिए सुशान्त (भिडिओ)

तर, दुर्घटनामा कम्पनीका ४ प्राविधिक क्षेत्र हेर्ने व्यवस्थापककै मृत्यु भए पनि तत्काल उडान सम्भव छैन । दुर्घटनामा सुरक्षा प्रमुख सागर कुमार आचार्य, कन्टिन्युइङ एयरवर्दिनेस म्यानेजमेन्ट अर्गनाइजेसन म्यानेजर अश्विनकुमार निरौला अस्ताए ।

जहाज मर्मत प्रमुख यज्ञप्रसाद पौडेल र क्वालिटी एस्युअरेन्स प्रमुख दिलिप बर्माले पनि ज्यान गुमाए । दुर्घटनामा परे पनि भाग्यले बाँच्न सफल अपरेसन डाइरेक्टर क्याप्टेन मनिषरत्न शाक्यको उपचार भइरहेको छ ।

नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरणका सूचना अधिकारी भुल भन्छन्, ‘‘सौर्यसँग तत्काल उड्ने जहाज एकवटा छ । अर्काे जहाज ह्याङगरमै  छ । एउटा जहाज उड्नसक्ने हुँदाहुँदै पनि उसले सेवा बन्द गरेको छ । प्राविधिक नै दुर्घटनामा परेकाले उडान बन्द गरेको बताएको छ ।’’
अर्को निर्णय नभएसम्म काठमाडौंबाट भद्रपुर र विराटनगरका लागि गर्दै आएको व्यावसायिक उडान स्थगन गरिएको सौर्यका मार्केटिङ प्रमुख मुकेश खनाल बताउँछन् ।

अथक उडानको एक दशक

सन् २०१४ मा (२०७१ चैत) स्थापनासँगै पहिलो जहाजको रूपमा सौर्यले सीआरजे २०० सिरिजकै ‘९ एन–एएलई अर्थात् ‘लिमा’ जहाजबाट उडान सुरु गरेको थियो । सोसँगै विराटनगरबाट माउन्टेन फ्लाइट र नियमित उडान गरेको थियो । (हाल ग्राउन्डेड)

सन् २०१५ मा भद्रपुरको चन्द्रगढी र नेपालगन्ज विमानस्थलमा नियमित उडान थालेको सौर्यले एक वर्षमै ९० हजार २०५ यात्रुलाई सेवा दिँदै आएको थियो । त्यो दायरा फराकिलो बनाउन उसले २०१७ मा नयाँ जहाज ‘९एन एएमई’ थपेको थियो । सोही जहाज अहिले दुर्घटना भएर ध्वस्त भएको हो ।

२०१७ मा सौर्यले ‘९एन एएमई’ थप गरेसँगै भैरहवा र धनगढीमा उडान सुरु गरेको थियो । कम्पनीले फेरि सन् २०२० मा तेस्रो जहाज थप्यो ।

‘९एन एएनएम’ कलसाइनको अर्को जहाज (हाल चल्न सक्ने भएर पनि सेवा बन्द भएको) थप गरी ३ वटा पुर्‍याएको थियो ।

त्यसपछि कम्पनीले सन् २०२१ बाट भैरहवा–विराटनगर–भैरहवा उडान गरेको थियो । सन् २०२३ को नयाँ वर्षमा पोखरा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल सञ्चालनमा आयो । त्यहाँ सौर्यले उडान सुरु गरे पनि प्राविधिक कारणले उडान नियमित गर्न भने सकेन ।

त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा बुधबार दुर्घटनामा परेको सीआरजे ‘९एन एएमई’ जहाज ३५ दिनपछि उडेको थियो ।

मुख्य ‘ल्यान्डिङ गियर’ फेर्नुपर्ने समय भएकाले उक्त जहाजलाई असार ४ (१८ जुन) पछि उडाइएको थिएन । ‘ल्यान्डिङ गियर’ फेरेपछि थप मर्मतका लागि जहाज बुधबार पोखरा उड्दै थियो ।

०००

कोरोना महामारीको असर समग्र अर्थतन्त्रमा पर्‍यो । सबैभन्दा बढी हवाई क्षेत्रमा असर भयो । लामो समय सेवा बन्द रहे । एकातिर विमानस्थलको कर, कर्मचारी खर्च, वायुसेवा शुल्क, पार्किङ खर्च बढिरहेको थियो ।

सेवा बन्द हुँदा आम्दानी शून्य भयो । जसकारण सौर्य एअरलाइन्समा सन् २०२० मा (चारवर्षअघि) ठुलो आर्थिक संकट आइलाग्यो । सेवा नै रोक्नुपर्ने अवस्था आयो । पुरानो लगानी डुब्ने अवस्था आएपछि उसले लगानी खोज्यो ।

घाइते क्याप्टेन मनिष भन्छन्: सय फिट पुगेपछि जहाज खस्यो, दुर्घटनापछि एउटा प्वालबाट आफैँ माथि आएँ

कम्पनीले भारतको कुवेर ग्रुपको ४९ प्रतिशत सेयर ल्यायो । त्यो बेलामा कुबेर ग्रुपले ५६ लाख डलरमा ४९ प्रतिशत सेयर खरिद गरेको थियो ।

वर्षदिनमा थप २ वटा जहाज थप्यो । पुरानो एक गरी तीनवटा जहाज चलायो । त्यसपछि सौर्यले व्यावसायिक सफलता हासिल गर्न उचाइ लिँदै थियो ।

सुरक्षा र सुविधा बढी खर्च पनि बढी

सौर्यको विशेषता छिटो गन्तव्यमा पुग्ने र बढी उचाइ पुग्ने हो । यसले यात्रुको सुविधाका हिसाबले सहज भए पनि जहाजमा सञ्चालन खर्च बढी हुन्छ । अझ ५० सिटे जहाज चलाउँदा खर्च धान्न झनै अप्ठ्यारो पर्‍यो ।

अरूले ७० सीटे जहाज चलाउँदाको खर्चभन्दा सौर्यले ५० सीटे जहाज चलाउँदाको खर्च बढी हुन्थ्यो । तर, आम्दानी भने काम हुन्थ्यो । जसले गर्दा नाफा कम हुन्थ्यो ।

सौर्यका एक अधिकारी भन्छन्, ‘‘भाडादर एउटै भएकाले हाम्रो सीआरजे २०० सञ्चालनको खर्च अत्यधिक छ । यात्रु पनि कम बोक्छ । अर्काे एटिआरले यात्रु धेरै बोक्न तर खर्च पनि कम हुन्छ । यसैले ५० सिटे जेट जहाजले एटीआरसँग प्रतिस्पर्धा गर्नै गाह्रो छ ।’’

एटीआरमा खर्च कम र आम्दानी बढी हुने भएकाले सौर्यले एटीआर जहाज ल्याउने योजना बनाएको थियो । नेपालमा बुद्ध एअर र यति एअरले एटीआर ७२ चलाइरहेका छन् ।

शोकमा सौर्य एअरलाइन्स : गुमायो व्यवस्थापन समूहका चारसहित दर्जन दक्ष प्राविधिक र इन्जिनियर

पोखरा र चितवनको लागि बुद्धसँग एटीआर ४२ पनि छ । तर, सौर्यको लागि एटीआर जहाज ल्याउनका लागि भारतीय कम्पनी कुबेर लगानी गर्नबाट पछि हट्यो ।

एकदर्जन व्यवसायीले संयुक्तरुपमा लगानी गरी २०७१ सालबाट सौर्य एयरलाइन्सले उडान थालेको थियो ।  एयरलाइन्समा दीपक पोखरेल अध्यक्ष छन् भने गोपाल भट्टराई महाप्रबन्धक छन् ।

दुर्घटनापछि कम्पनीका अध्यक्ष दीपक कुमार पोखरेलले विज्ञप्ति जारी गर्दै कम्पनीको लागि मात्र नभई देशकैलागि क्षति पुगेको बताएको छ । कम्पनीले शुक्रबार विज्ञप्ति प्रकाशित गरी ‘‘यस कम्पनीले मात्रै होइन, परिवार, समाज र राष्ट्रले समेत होनहार विज्ञ व्यक्तित्व गुमाउनु परेको’’ बताएको छ ।

सौर्य एयरलाइन्स दुर्घटना : छोरा र पत्नीसहित अस्ताए काबिल इन्जिनियर मनुराज