नेपाल एष्ट्रोनोमिकल सोसाइटीले गर्‍यो ‘समावेशी ब्रह्माण्ड’ कार्यक्रम सम्पन्न

काठमाडौं । नेपाल एष्ट्रोनोमिकल सोसाइटी (नासो) र आईएयू नेसनल आउटरिच कोअर्डिनेटर नेपालको संयुक्त आयोजनामा काठमाडौंस्थित सिद्धार्थ फुडल्यान्डमा शनिबार एक दिने ‘समावेशी ब्रह्माण्ड’ कार्यक्रम भव्यताका साथ सम्पन्न भएको छ। दृष्टिविहीन विद्यार्थीहरूलाई खगोल विज्ञानमा सहभागी गराई समावेशी शिक्षा प्रवर्द्धन गर्ने उद्देश्यका साथ आयोजित सो कार्यक्रममा १७ जना विद्यार्थीको सक्रिय सहभागिता थियो।

कार्यक्रमको उद्देश्य र विशेष सिकाइ विधि
बिहान १२ बजेदेखि दिउँसो ४ बजेसम्म सञ्चालित ‘समावेशी ब्रह्माण्ड’ कार्यक्रम दृष्टिविहीन विद्यार्थीहरूलाई खगोल विज्ञानको आधारभूत ज्ञान प्रदान गर्न विशेष रूपमा डिजाइन गरिएको थियो। यसमा सौर्यमण्डल, ग्रहहरू, ताराहरू र तारामण्डलको अवधारणा बुझाउनका लागि स्पर्शयोग्य (tactile) मोडेलहरू, ब्रेल लिपीमा लेखिएका सामग्री र अन्य शिक्षण उपकरणहरूको प्रयोग गरिएको थियो। सहभागी विद्यार्थीहरूले हातले छामेर ग्रहहरूको आकार, संरचना र सौर्यमण्डलको व्यवस्थालाई अनुभव गरे।

प्रशिक्षकहरूले विद्यार्थीहरूसँगै सहभागी भई खगोलीय वस्तुहरूको बारेमा विस्तृत जानकारी प्रदान गरे। उदाहरणका लागि, सौर्यमण्डलको मोडेलमा ग्रहहरूको आकार र दूरीको अनुपात देखाउन विशेष ध्यान दिइयो, जसले विद्यार्थीहरूलाई व्यावहारिक सिकाइको अनुभव प्रदान गर्‍यो।

सहभागिता र प्रमाणीकरण
कार्यक्रममा दिपेश उपाध्याय, सञ्जय तामाङ, सन्देश चौहान, कोपिला तामाङ, निमा साङ तामाङ, जस्मिन नेपाल, दिप्सना धुङ्गाना, बिनिता बस्नेत, संजिता माझी, भक्ति थापा मगर, समयोग के.सी., सनम पुटवार, बिकाश सिम्खडा, कुशल बेलबासे, बिनोद प्रसाद शर्मा, बिनय अधिकारी, सोफिक थापा लगायतका विद्यार्थीहरूको उत्साहजनक सहभागिता रहेको थियो।

कार्यक्रमको समापन समारोहमा नेपाल एष्ट्रोनोमिकल सोसाइटीका अध्यक्ष तथा नेपालका लागि आईएयू नेसनल आउटरिच कोअर्डिनेटर सुरेश भट्टराईले सहभागी सबै विद्यार्थीहरूलाई औपचारिक रूपमा प्रमाणपत्र प्रदान गरे। नासोकी परियोजना संयोजक मनीषा द्वाले यो पहलले दृष्टिविहीन विद्यार्थीहरूलाई विज्ञानको क्षेत्रमा प्रेरणा प्रदान गरेको र समावेशी शिक्षाको आधार तयार गरेको बताईन् । प्रमाणपत्र वितरणका क्रममा अभिभावक तथा शिक्षकहरूको उपस्थितिले पनि कार्यक्रमको महत्त्वलाई उजागर गरेको थियो।

शैक्षिक र सामाजिक प्रभाव
यो कार्यक्रमले दृष्टिविहीन विद्यार्थीहरूलाई खगोल विज्ञानका जटिल अवधारणाहरू बुझ्न र अन्वेषण गर्न महत्त्वपूर्ण अवसर प्रदान गरेको छ। विशेषगरी, सौर्यमण्डलको मोडेल, ग्रहहरूको नक्सा, र ब्रेल लिपीमा तयार गरिएका शिक्षण सामग्रीहरूले उनीहरूलाई व्यावहारिक रूपमा सिक्ने अवसर दियो। शिक्षकहरूले विद्यार्थीहरूलाई व्यक्तिगत ध्यान दिँदै सिकाइ प्रक्रियालाई प्रभावकारी बनाएका थिए। साथै, यो कार्यक्रमले समाजमा समावेशीताको सन्देश फैलाउँदै दृष्टिविहीन समुदायलाई शैक्षिक अवसरहरूमा समेट्ने प्रयास गरेको छ।

नेपाल एष्ट्रोनोमिकल सोसाइटीले यो कार्यक्रममार्फत् विज्ञानलाई सबैका लागि पहुँचयोग्य बनाउने आफ्नो प्रतिबद्धतालाई पुनः पुष्टि गरेको छ। यो पहलले समावेशी STEM (विज्ञान, प्रविधि, इन्जिनियरिङ, र गणित) शिक्षा को क्षेत्रमा महत्वपूर्ण योगदान पुर्‍याएको छ र समाजमा सकारात्मक सन्देश फैलाएको छ। कार्यक्रमको समापनमा सहभागी सबैको जोश र उत्साहले आगामी दिनमा यस्ता कार्यक्रमहरूको निरन्तरता, विस्तार र थप सुधारको सम्भावना देखाएको छ। दृष्टिविहीन विद्यार्थीहरूको सहभागिताले उनीहरूको भविष्यमा विज्ञानको क्षेत्रमा योगदान दिन सक्ने आधार तयार गरेको छ।

भविष्यका योजनाहरू
नेपाल एष्ट्रोनोमिकल सोसाइटीले यो कार्यक्रमको सफलतापछि आगामी वर्षहरूमा दृष्टिविहीन र अन्य अपाङ्गता भएका विद्यार्थीहरूलाई लक्षित कार्यक्रमलाई निरन्तरता दिँदै थप विस्तृत र विशेषज्ञता प्रदान गर्ने योजना बनाएको छ। यसका लागि नयाँ शिक्षण सामग्रीहरूको विकास, प्रशिक्षकहरूको तालिम र समुदायस्तरमा जागरूकता अभियान सञ्चालन गर्ने लक्ष्य राखिएको छ। यो पहलले नेपालको शैक्षिक क्षेत्रमा समावेशीता र समानताको नयाँ आयाम स्थापित गर्ने विश्वास लिइएको छ।