बंगलादेशमा आरक्षण विरोधी आन्दोलन कसरी प्रधानमन्त्रीको राजीनामातर्फ मोडियो ?

काठमाडौं । बंगलादेशमा आरक्षणविरूद्ध जारी प्रदर्शनका क्रममा आइतबार भएको हिंसामा ९० जनाको मृत्यु भएको छ ।

विद्यार्थी कार्यकर्ताले आह्वान गरेको ‘पूर्ण असहयोग आन्दोलन’का क्रममा ढाकासहित देशका धेरै ठाउँमा हिंसा फैलियो । सबैभन्दा बढी सिराजगन्जमा मृत्यु भएको छ । सरकारी अधिकारीहरूले त्यहाँ १८ जनाको मृत्यु भएको पुष्टि गरेका छन्, जसमा प्रहरी मात्रै १३ जना छन् ।

आइतबार साँझसम्म सरकारी समर्थक र सुरक्षाकर्मीबीच धेरै ठाउँमा झडप भएको थियो । सुरुमा यी आन्दोलनहरू आरक्षणविरुद्धमा थिए । तर, अहिले त्यसले सरकार विरोधी आन्दोलनको रूप लिएको छ ।

प्रधानमन्त्री शेख हसिनाको राजीनामा माग गर्दै विद्यार्थी नेताहरूले ‘सविनय अवज्ञा आन्दोलन’को घोषणा गरेका छन् । आन्दोलनरत विद्यार्थीहरूको समूहले नागरिकलाई कर वा अन्य बिल नतिर्न अपिल गरेको छ । विद्यार्थीले सबै कलकारखाना र सार्वजनिक यातायात बन्द गर्न पनि आह्वान गरेका छन् ।

आन्दोलनकारीहरूले अहिले सरकार परिवर्तनको माग गरिरहेका छन् । ‘शेख हसिनाले मात्र राजीनामा दिनु हुँदैन तर, उहाँमाथि हत्या, लुटपाट र भ्रष्टाचारको मुद्दा चलाइनुपर्छ,’ विद्यार्थी नेता नाहिद इस्लामले शनिबार ढाकामा हजारौंको भीडको अगाडि भनेका थिए ।

यसअघि आन्दोलनकारीले भोली (मंगलबार)का लागि ढाकामा ‘लङ मार्च’ गर्न आह्वान गरेका थिए । यसका लागि उनीहरूले कार्यक्रममा सहभागी हुन सबैलाई ढाका आउन आग्रह गरे ।

यो र्‍याली मंगलबार दिउँसो २ बजे ढाकामा हुने तय थियो । तर, यो लङ्ग मार्च एक दिन अगाडि अर्थात् अगस्ट ५ गते हुने घोषणा गरियो । त्यसलाई रोक्न ढाकामा कर्फ्यू लगाइएको छ र प्रदर्शनकारीहरू आइतबार रातीबाटै ढाकामा भेला हुन थालेका छन्, कर्फ्यूको बीचमा हिंसात्मक झडपको सम्भावना झनै बढेको छ ।

कर्फ्यू, इन्टरनेट बन्द र बिदा
यसैबीच सरकारले अगस्ट ५ (आज)देखि ८ सम्म तीन दिने सरकारी बिदा दिएको छ । सार्वजनिक प्रशासन मन्त्रालयका एक अधिकारी अब्दुल्लाह शिबली सादिकले बीबीसी बंगलालाई एक सूचनामार्फत् सरकारी बिदा घोषणा गरिएको जानकारी दिए ।

यसका साथै गृह मन्त्रालयबाट जारी विज्ञप्तीमा अगस्ट ४ गते साँझ ६ बजेदेखि अनिश्चितकालीन कर्फ्यू लगाइएको छ ।

बंगलादेशमा किन उठ्यो यति ठूलो विद्यार्थी आन्दोलन ?

आइतबार साँझ ६ बजेदेखि अर्को सूचना नभएसम्मका लागि सबै डिभिजन सहर, नगरपालिका, नगरपालिका, औद्योगिक क्षेत्र, जिल्ला सदरमुकाम र उपजिल्ला सदरमुकाममा कर्फ्यू जारी रहने गृह मन्त्रालयको सूचनामा उल्लेख छ ।

यसअघि शनिबार राति गृहमन्त्री असदुज्जमान खान कमलले बिहान ६ बजेदेखि राति ९ बजेसम्म कर्फ्यू खुकुलो बनाउने घोषणा गरेका थिए । तर, आइतबारको देशव्यापी हिंसालाई मध्यनजर गर्दै सरकारले कर्फ्यूको समयावधि थप गरियो ।

ढाकामा मोबाइल इन्टरनेट सेवा बन्द गरिएको छ । बंगलादेश दूरसञ्चार नियामक आयोगका एक अधिकारीले बीबीसी बंगलालाई हाल ढाकामा फोरजी इन्टरनेट सेवा बन्द गरिएको तर ब्रोडब्यान्ड सेवा भने जारी रहने बताए ।

फोरजी र थ्रीजी सेवाविना मानिसले मोबाइल र इन्टरनेटमार्फत् सूचना आदानप्रदान गर्न सक्दैनन् ।

हिंसा गर्ने विद्यार्थी होइनन्, आतंकवादी हुन् : प्रधानमन्त्री
प्रधानमन्त्री हसिनाले आगजनीमा संलग्नहरू विद्यार्थी नभई आतंकवादी भएको बताएकी छन् । आइतबारको राष्ट्रिय सुरक्षा समितिको बैठकमा प्रधानमन्त्रीले अराजक तत्वलाई कडाइका साथ धकेल्न नागरिकलाई आग्रह गरेकी हुन् ।

प्रधानमन्त्रीको प्रेस विंगले सो जानकारीको पुष्टि गरेको छ । बैठकमा प्रधानमन्त्रीका सुरक्षा सल्लाहकार, सेना, वायुसेना र जलसेनाका प्रमुख, अन्य मन्त्रालयका समिति सदस्य, मन्त्रिपरिषद् सचिव र प्रधानमन्त्री कार्यालयका मुख्य सचिवको सहभागिता थियो ।

सरकारले नागरिक अवज्ञा आन्दोलनको क्रममा ‘आतंकवादी आक्रमण’को चेतावनी जारी गरेको छ । प्रेस सेक्रेटरी नइमुल इस्लाम खानले बीबीसी बंगलालाई यसको पुष्टि गर्दै प्रधानमन्त्रीको प्रेस विंगले यो विज्ञप्ती जारी गरेको बताए ।

विज्ञप्तीमा सबै विद्यार्थी र अभिभावकहरूलाई सुरक्षित रूपमा घर फर्कन आग्रह गर्दै ‘धेरै ठाउँमा आतंकवादी हमला भइरहेकाले आक्रमणकारीलाई कडा कारबाही गरिने’ पनि भनिएको छ ।

विद्यार्थीको समर्थनमा निस्किए पूर्व सेना प्रमुख
अहिलेको अवस्थालाई ध्यानमा राख्दै पूर्व सेना प्रमुख र सैनिक अधिकृतले विद्यार्थीको भीडमाथि कारबाही नगर्न सुरक्षा निकायलाई आग्रह गरेका छन् । आइतबार दिउँसो पूर्व सैनिक अधिकारीहरूले ढाकामा पत्रकार सम्मेलन गरी संकटको समाधान खोज्ने कुरा गरेका थिए ।

पूर्व सेना प्रमुख इकबाल करीब भुइयाले लिखित विज्ञप्ति जारी गर्दै भनेका छन्, ‘सशस्त्र बलहरू तुरून्तै आफ्नो सैन्य शिविरमा फर्किनु र कुनै पनि आपत्‌कालीन अवस्थाको सामना गर्न तयार हुनु महत्त्वपूर्ण छ ।’

उनले थप भने, ‘यस संकटको समाधान संवादबाटै खोज्न पहल गर्न आग्रह गर्दछु । देशभक्त सुरक्षा बलले विद्यार्थीको भीडसँग भिड्नु हुँदैन ।’

विश्व शान्तिका लागि बंगलादेशको सशस्त्र सेनाको योगदानको उल्लेख गर्दै भुइयाले भने, ‘आर्जित सम्मान, सम्मान र प्रतिष्ठाको परिक्षण गर्ने यो समय हो ।’

यसका साथै उनले त्यस क्षेत्रमा तैनाथ सशस्त्र बलका सदस्यहरूलाई जनताको सहयोगका लागि अपिल गरेका छन् । शिविरमा फर्कन आग्रह गर्दै उनले भने, ‘हामी आपसमा लड्न सक्दैनौं, देशलाई रणभूमि बन्न दिन सक्दैनौं ।’

उनले विद्यार्थी प्रदर्शनका क्रममा भएका मृत्यु र गोलीकाण्डका घटनाको संयुक्त राष्ट्रसंघबाट पारदर्शी र स्वीकार्य छानबिनको माग गरेका छन् ।

आन्दोलनकारी नेताहरू मृत्युको जिम्मेवार : अवामी लिग
अवामी लिगका नेता तथा कपडा तथा जुट मन्त्री जहांगीर कबीर नानकले भने, ‘देशमा भइरहेको हिंसा र मृत्युको जिम्मेवारी आन्दोलनकारी नेताहरूले लिनुपर्छ ।’

उनले भने, ‘सरकार ढाल्ने यो आन्दोलन सामाजिक आन्दोलन होइन । सरकार ढाल्ने कथित माग बिएनपी-जमात षडयन्त्रकारीहरूले सत्ता कब्जा गर्ने प्रयास हो ।’

उनले आन्दोलनरत विद्यार्थीको कुनै पनि भनाइ सुन्न सरकार प्रतिबद्ध रहेको पनि बताए । तर, बंगलादेशका किसान, मजदुर र विद्यार्थीले विद्यार्थीलाई मुखौटा बनाएर सरकार ढाल्ने षड्यन्त्रलाई स्वीकार गर्दैनन् ।

उनले भने, ‘आवामी लिगले आतङ्क र अराजकता सिर्जना गर्नेहरू विरूद्ध सडकमा लड्ने निर्णय गरिसकेको छ । प्रदर्शन नेताहरूले सबै हत्या र हिंसाको जिम्मेवारी लिनुपर्छ ।’

के हो स्वतन्त्रता सेनानी कोटा ? जसकारण आक्रान्त छ बंगलादेश

उनले विपक्षीले देशलाई गृहयुद्धमा धकेलिएको आरोप लगाए ।

बंगलादेशका सूचना राज्यमन्त्री मोहम्मद अली अराफातले भने, ‘हामीले धेरै धैर्यता अपनाएका छौं । प्रधानमन्त्रीले आह्वान गरेमा अवामी लिगका कार्यकर्ता र देशभरका धेरै मानिसहरू सडकमा उत्रनेछन् । तर, हामी द्वन्द्वमा जान चाहँदैनौं । यदि आतंकवादीहरूले आतंकवाद फैलाउँछन् भने, कानून लागू गर्नुपर्छ ।’

उनले भने, ‘हामी हरेक हत्याको न्याय चाहन्छौं । तर, तपाईंहरूले फैसला दिनुहुन्छ । हामीले हत्याको छानबिन गर्न छानबिन आयोग बनाएका छौं । विदेशी विज्ञहरू यहाँ आउनेछन् । अनुसन्धानपछि प्रत्येक मृत्यु कसरी भयो भन्ने खुल्छ । त्यसपछि सबै कुरा खुल्छ । चिनिन्छ ।’

नयाँ कार्यक्रम घोषणा 
यसअघि जारी असहयोग आन्दोलनलाई मध्यनजर गर्दै विभेद विरोधी विद्यार्थी आन्दोलनका संयोजक मध्येका एक नाहिद इस्लामले आइतबार दिउँसो आगामी दुई दिनका लागि नयाँ कार्यक्रम घोषणा गरेका थिए ।

आन्दोलनकारीले सोमबार देशका विभिन्न स्थानमा ‘शहीद’ फलक अनावरण गर्दै पीडितलाई सम्झना गर्ने घोषणा गरेका छन् । बिहान ११ बजे ढाकाको शाहबागमा कार्यकर्ताको र्‍याली र साँझ ५ बजे केन्द्रीय शहीद मीनारमा महिलाको र्‍याली भएको थियो ।

यसका साथै उनले देशव्यापी विरोध जुलुस र सार्वजनिक धर्ना जारी राख्ने घोषणा गरेका छन् । सुरुमा उनले अगस्ट ६ गते (मंगलबार) ‘ढाकासम्म लङ मार्च’ गर्ने घोषणा गरेका थिए । तर, त्यसलाई परिमार्जन गरी एक दिन अगाडि नै तोकियो ।

साथै, आन्दोलनका एक नेताले सबै जिल्ला, उपजिल्ला, गाउँ र मोहल्लामा विद्यार्थी नेतृत्वको संघर्ष समिति गठन गर्न आह्वान गरेका छन् ।

कुनै आयोजकले गिरफ्तारी वा अन्य कारणले अर्को कार्यक्रम घोषणा गर्न नसकेमा हालका माग पूरा नभएसम्म शान्तिपूर्ण असहयोग आन्दोलनको आह्वान गरिने समेत जानकारी दिइएको छ ।

गोली हान्न माग गर्दै दिएको निवेदन खारेज
यसअघि उच्च अदालतले आन्दोलनकारीलाई सिधै गोली हान्न निर्देशन दिन माग गर्दै गरेको निवेदन खारेज गरेको थियो । आइतबार बिहान न्यायाधीश मुस्तफा जमान इस्लाम र एसएम मसूद हुसेन डोलोनको स‌ंयुक्त इजलासले निवेदन खारेज गरेको थियो ।

सरकारी वकिलले यस विषयमा प्रचलित कानूनमा स्पष्ट निर्देशिका रहेकाले अदालतले यो निवेदन खारेज गरेको बताए । उनले कुनै आन्दोलनकारीले कानुन उल्लंघन गरे कानुनबमोजिम कारबाही गरिने बताए ।

गत महिनादेखि आन्दोलन सुरु 
गत महिना, सन् १९७१ मा बंगलादेशको स्वतन्त्रताका लागि लडेका स्वतन्त्रता सेनानीका आफन्तहरूलाई निजामती सेवाका विभिन्न जागिरहरूमा आरक्षणको माग गर्दै विद्यार्थीहरू सडकमा उत्रिएका थिए ।

अहिले सरकारले निर्णय गरेपछि अधिकांश कोटा फिर्ता लिए पनि विद्यार्थीले आन्दोलन जारी राखेका छन् । विद्यार्थीहरूले मृतक र घाइतेहरूलाई न्यायको माग गरेका छन् । अब उनीहरू प्रधानमन्त्री हसिनाले आफ्नो पदबाट राजीनामा दिन चाहन्छन् ।

तर, हसिनाका समर्थकहरूले उनको राजीनामा अस्वीकार गरेका छन् । यसअघि हसिनाले हिंसा अन्त्य गर्ने इच्छा व्यक्त गर्दै विद्यार्थी नेताहरूसँग बिना शर्त वार्ताको प्रस्ताव राखेकी थिइन् ।

उनले भनिन्, ‘म आन्दोलनरत विद्यार्थीहरूसँग बसेर उनीहरूको कुरा सुन्न चाहन्छु । म कुनै द्वन्द्व चाहन्नँ ।’ तर, विद्यार्थी आन्दोलनकारीले उनको प्रस्ताव अस्वीकार गरेका छन् । प्रदर्शनका क्रममा धेरै प्रहरी चौकी र सरकारी भवनमा आगो लगाइएपछि प्रधानमन्त्री हसिनाले गत महिना सेनालाई व्यवस्था गर्न बोलाएकी थिइन् ।

गत महिना जुलाईमा भएको हिंसामा २०० भन्दा बढी व्यक्तिको मृत्यु भएको थियो, जसमध्ये धेरैलाई प्रहरीले गोली हानेको थियो ।

विगत दुई हप्तामा सुरक्षा बलहरूले गरेको ठूलो क्र्याकडाउनमा विपक्षी समर्थक र विद्यार्थी प्रदर्शनकारीहरू सहित करिब १०,००० मानिसहरूलाई हिरासतमा लिइएको बताइएको छ । बीबीसी हिन्दी