म्याग्नेसियम‍को बढ्दो चर्चा, जान्नुहोस् शरीरको लागि किन महत्त्वपूर्ण छ

काठमाडौं । हालैका महिनाहरूमा सामाजिक सञ्जालमा म्याग्नेसियमको धेरै चर्चा भइरहेको छ । हजारौं पोस्टहरूमा #Magnesium ह्यासट्याग प्रयोग गरिएको छ ।

तर, प्रश्न यो छ – यो खनिज तपाईंको स्वास्थ्यको लागि कत्तिको महत्त्वपूर्ण छ ? र तपाईंले यसको पर्याप्त मात्रामा सेवन गरिरहनुभएको छ कि छैन भनेर कसरी थाहा पाउने ?

म्याग्नेसियम हाम्रो दैनिक खानामा पाइने एक महत्त्वपूर्ण सूक्ष्म पोषक तत्व हो । यसले शरीरमा धेरै महत्त्वपूर्ण कार्यहरूमा मद्दत गर्छ ।

विज्ञहरूका अनुसार म्याग्नेसियमले हाम्रा कोषहरू, अंगहरू र मस्तिष्कलाई राम्रोसँग काम गर्ने सुनिश्चित गर्दछ । यसले मुड स्थिर गर्न, मांसपेशी र स्नायु प्रणालीलाई सन्तुलनमा राख्न र प्रतिरक्षा प्रणालीलाई बलियो बनाउन पनि मद्दत गर्दछ । यसको अतिरिक्त म्याग्नेसियमले शरीरमा भिटामिन ‘डी’को अवशोषण र प्रवाहमा पनि महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ ।

कुन खानामा म्याग्नेसियम पाइन्छ ?

हरियो पातदार तरकारीहरू म्याग्नेसियमको राम्रो स्रोत हुन् किनभने यो तत्व क्लोरोफिलमा पाइन्छ, त्यही तत्वले बोटबिरुवालाई हरियो रंग दिन्छ ।

अपरिष्कृत अन्न, बदाम र बीउहरूमा पनि प्रशस्त मात्रामा म्याग्नेसियम पाइन्छ । यसबाहेक केही माछा, मासु र दुग्धजन्य पदार्थहरूमा पनि सीमित मात्रामा म्याग्नेसियम पाइन्छ ।

अध्ययनअनुसार ब्राजिल नट, ओट ब्रान, ब्राउन राइस (मध्यम अन्न), काजू, पालुङ्गो र बदामजस्ता खानेकुराहरूमा पर्याप्त मात्रामा म्याग्नेसियम हुन्छ । चियाको बीउ र फर्सीको बीउ पनि यसको राम्रो स्रोत हो ।

“यदि तपाईंले हरेक दिन नुन नहालेको होलगेलको अन्न खानुहुन्छ र विभिन्न प्रकारका गेडागुडी, हरियो तरकारी र फलफूल समावेश गर्नुहुन्छ भने तपाईंले आफ्नो दैनिक म्याग्नेसियमको आवश्यकता पूरा गर्ने सम्भावना हुन्छ,” ब्रिटिश डाइटेटिक एसोसिएसनकी सल्लाहकार आहारविद् र प्रवक्ता रेबेका म्याकम्यानमन भन्छिन् ।

म्याग्नेसियमका फाइदा

पर्याप्त मात्रामा म्याग्नेसियम लिनु शरीरको लागि धेरै तरिकाले फाइदाजनक छ ।

मस्तिष्क स्वास्थ्य

म्याग्नेसियम शरीरको लागि मात्र नभई मस्तिष्कको चयापचयलाई नियमित गर्न र मस्तिष्कको तन्तुको उचित कार्यको लागि पनि महत्त्वपूर्ण छ ।

एक अध्ययनले ६५ वर्षभन्दा माथिका ६,००० भन्दा बढी महिलाहरूलाई २० वर्षसम्म अनुसन्धान गरिएको थियो । यस समयमा खाना र पूरकहरूबाट प्राप्त म्याग्नेसियमले हल्का संज्ञानात्मक कमजोरीको जोखिम कम गर्न सक्छ भन्ने पत्ता लाग्यो ।

उमेर बढ्दै जाँदा मस्तिष्कलाई स्वस्थ राख्न म्याग्नेसियमले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्ने विज्ञहरू विश्वास गर्छन् ।

मानसिक स्वास्थ्य

अध्ययनअनुसार म्याग्नेसियमले चिन्ता र हल्कादेखि मध्यम डिप्रेसनका लक्षणहरू कम गर्न मद्दत गर्न सक्छ ।

“मानसिक स्वास्थ्यमा संलग्न एक प्रमुख रिसेप्टरलाई नियमन गर्न म्याग्नेसियमले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ,” लीड्स विश्वविद्यालयका पोषण र व्यवहारका प्राध्यापक डाई भन्छन्, “यो रिसेप्टर तनाव, चिन्ता, मुड र डिप्रेसनसँग जोडिएको छ ।”

प्रोफेसर डाईले म्याग्नेसियम र मानसिक स्वास्थ्य बीचको सम्बन्धमा विभिन्न अध्ययनहरूको समीक्षा गरे । उनले आठमध्ये चार अध्ययनले चिन्तामा सकारात्मक प्रभाव देखाएको बताए ।

यद्यपि, उनले यो पनि स्पष्ट पारे, “अहिलेसम्म उपलब्ध प्रमाणहरूको गुणस्तर धेरै राम्रो छैन । म्याग्नेसियम सप्लिमेन्टहरूको सम्भावित फाइदाहरू पुष्टि गर्न अझ राम्रो र व्यवस्थित परीक्षणहरू आवश्यक छ ।”

निद्रामा मद्दत 

हाम्रो खाने बानीले हाम्रो निद्रालाई धेरै तरिकाले असर गर्न सक्छ ।

सन् २०२२ को एक अध्ययन समीक्षाले पर्याप्त म्याग्नेसियम प्राप्त गर्नाले निद्राको गुणस्तर सुधार गर्न सकिन्छ भन्ने पत्ता लगायो ।

यद्यपि, यो प्रभाव जनसंख्या-आधारित अध्ययनहरूमा अवलोकन गरिएको छ, जसले कारण र प्रभावलाई पूर्ण रूपमा अलग गर्न सक्दैन ।

मेटाबोलिक सिन्ड्रोम

मेटाबोलिक सिन्ड्रोमले धेरै स्वास्थ्य समस्याहरूलाई जनाउँछ, जुन टाइप २ मधुमेह वा तपाईंको मुटुको स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित हुन सक्छ ।

९,००० भन्दा बढी व्यक्तिहरूको विश्लेषणले पत्ता लगायो कि सबैभन्दा धेरै म्याग्नेसियम सेवन गर्नेहरूमा सबैभन्दा कम म्याग्नेसियम सेवन गर्नेहरूको तुलनामा मेटाबोलिक सिन्ड्रोमको जोखिम एक तिहाइ कम थियो ।

मुटुको स्वास्थ्य

केही प्रमाणहरूले सुझाव दिन्छन्, “राम्रो म्याग्नेसियम स्तर कायम राख्नाले मुटुलाई फाइदा हुन्छ । उदाहरणका लागि प्रमाणहरूको एक समीक्षाले पत्ता लगायो कि सबैभन्दा बढी म्याग्नेसियम सेवन गर्ने मानिसहरूमा सबैभन्दा कम सेवन गर्नेहरूको तुलनामा उच्च रक्तचाप हुने सम्भावना ८ प्रतिशत कम हुन्छ ।”

३० वर्षको अवधिमा ९० हजार महिला नर्सहरूको विश्लेषणले पत्ता लगायो कि सबैभन्दा बढी म्याग्नेसियम सेवन गर्नेहरूमा सबैभन्दा कम सेवन गर्नेहरूको तुलनामा हृदयघातको जोखिम ३९ प्रतिशत कम थियो ।

अर्को समीक्षाले पत्ता लगायो कि पर्याप्त म्याग्नेसियम प्राप्त गर्नाले मुटु रोगको जोखिम कम हुन सक्छ ।

हड्डीको स्वास्थ्य

म्याग्नेसियम हाम्रो हड्डीको स्वास्थ्यको लागि पनि लाभदायक पाइएको छ । म्याग्नेसियम हड्डी निर्माणको प्रक्रियामा संलग्न हुन्छ ।

म्याग्नेसियमको कमी कसरी हुन्छ ?

प्रोफेसर लुईस डाई भन्छन्, “शरीरमा म्याग्नेसियमको कमी पत्ता लगाउन प्रायः गाह्रो हुन्छ । मानिसहरूले सामान्यतया आफ्नो खानामा पर्याप्त म्याग्नेसियम लिँदैनन् । यसको प्रमुख कारण आधुनिक खेतीपाती र खाद्य प्रक्रिया हो ।”

“विगत ६० वर्षमा सघन कृषिले माटोका खनिजहरूको उल्लेखनीय ह्रास निम्त्याएको छ, जसमा म्याग्नेसियमको स्तरमा ३० प्रतिशत गिरावट पनि समावेश छ,” डाई भन्छन् ।

उनले पश्चिमी देशहरूको आहारमा प्रशोधित खानाको अनुपात उच्च रहेको र यस प्रशोधनको क्रममा ८०-९० प्रतिशत म्याग्नेसियम नष्ट हुने पनि बताए ।

म्याग्नेसियमको कमी धेरै स्वास्थ्य समस्याहरूसँग जोडिएको छ, जस्तै – पाचन प्रणालीको रोग, टाइप २ मधुमेह, मद्यपान, मिर्गौला फेल र केही आनुवंशिक विकारहरू ।

डाई भन्छन्, “म्याग्नेसियमको कमीले शरीरमा हल्का सूजन निम्त्याउन सक्छ, जुन धेरै रोगहरूको सामान्य कारण हो ।”

के पूरकले म्याग्नेसियमको आवश्यकता पूरा गर्छ ?

म्याग्नेसियमका फाइदासम्बन्धी धेरैजसो अध्ययनहरू खानाबाट प्राप्त हुने प्राकृतिक म्याग्नेसियममा होइन, पूरकहरूमा केन्द्रित हुन्छन् । तर, विज्ञहरू भन्छन्, “पूरकहरूलाई खानाको विकल्पको रूपमा लिनु हुँदैन ।”

प्रोफेसर डाई भन्छन्, “म्याग्नेसियम सप्लिमेन्टहरू खानाको विकल्पको रूपमा प्रयोग गर्नु हुँदैन र यसलाई ‘चमत्कारिक’ पदार्थको रूपमा हेर्नु हुँदैन, जसले हरेक समस्या समाधान गर्नेछ । यदि तपाईंलाई आफ्नो स्वास्थ्यको बारेमा कुनै चिन्ता छ भने भिटामिन वा खनिजहरू मात्र लिनुको सट्टा चिकित्सा सल्लाह लिनुपर्छ ।”

बेलायतको राष्ट्रिय स्वास्थ्य सेवा (NHS) का अनुसार यदि कुनै व्यक्तिले दैनिक ४०० मिलिग्रामभन्दा बढी म्याग्नेसियम लिन्छ भने उसलाई पखाला जस्ता समस्या हुन सक्छ ।

यदि तपाईं पूरकहरूमा निर्भर हुन चाहनुहुन्न भने आफ्नो खानामा पर्याप्त मात्रामा म्याग्नेसियम रहेको कुरा सुनिश्चित गर्नुहोस् भन्ने विज्ञहरूको धारणा छ ।

पोषणविद् रेबेका म्याकम्यानमन भन्छिन्, “हरेक दिन एक मुठ्ठी बदाम खानु म्याग्नेसियमको लागि मात्र नभई फाइबर, प्रोटिन र स्वस्थ बोसोको लागि पनि फाइदाजनक हुन्छ । केही बदामले सेलेनियम र जिंक पनि प्रदान गर्दछ । साथै, पालुङ्गो जस्ता हरियो पातदार तरकारीहरू र विभिन्न प्रकारका फलफूल र तरकारीहरू सेवन गरेर शरीरको म्याग्नेसियमको आवश्यकता पूरा गर्न सकिन्छ ।”