के इलोन मस्क एक अनियन्त्रित भूराजनीतिक मिसाइल हुन् ?

काठमाडौं । ठूला व्यावसायी एवं अर्बपतिहरू सामान्यतया राजनीतिक विवादहरूबाट टाढा रहन्छन् । तिनीहरू छदम भेषमा रहेर शक्तिको प्रयोग गर्न मन पराउँछन् ।

तर, इलोन मस्क फरक छन् । पछिल्ला हप्ताहरूमा उनले डोनाल्ड ट्रम्पलाई समर्थन गरेका छन् । आफ्नो स्वामित्वमा रहेको सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्म ‘एक्स’ मा उनले ट्रम्पसँग एउटा सहज अन्तर्वार्तासमेत गरेका छन् ।

मस्क ब्राजिलको सर्वोच्च अदालतसँग कडा सार्वजनिक बहसमा पनि संलग्न छन् । जसले गत साता ‘एक्स’ मा प्रतिबन्ध लगाएको थियो । उनले हालैमा बेलायतमा गृहयुद्ध अनिवार्य छ भनेर दाबी गरेका छन् र फ्रान्समा टेलिग्रामका संस्थापक पाभेल डुरोभको गिरफ्तारीमा प्रतिक्रिया दिएका छन् । उनले ‘एक्स’ मा पोस्ट गर्दै –‘दृष्टिकोणः यो २०३० हो, युरोपमा र तपाईंलाई एउटा मिम मन पराउनुका लागि फाँसी दिइँदैछ ।’

‘एक्स’ को स्वामित्वले मस्कलाई आफ्नो विचारहरू प्रसारित गर्न एक विशाल मेगाफोन दिएको छ । तर उनको सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्ममा ध्यान केन्द्रित हुँदा उनको भूराजनीतिक शक्तिको वास्तविक परिमाण र स्रोतलाई ओझेलमा परेको छ ।

स्पेस ‘एक्स’, ‘स्टारलिंक’ , र ‘टेस्ला’ को नियन्त्रणले मस्कलाई युक्रेनको युद्ध र अमेरिका र चीनको बढ्दो प्रतिद्वन्द्वितामा केन्द्रीय भूमिका दिएको छ । साथै, गाजा युद्धमा एक भूमिका पनि प्रदान गरेको छ ।

यी द्वन्द्वहरूमा, मस्कको भूमिका पश्चिमको सांस्कृतिक युद्धभन्दा बढी अस्पष्ट छ । उनका अप्रत्याशित हस्तक्षेपहरूले — विशाल प्राविधिक र वित्तीय शक्तिसँगै — उनलाई एक अनियन्त्रित भूराजनीतिक मिसाइल बनाउँछ, जसका स्वेच्छाले विश्व मामिलाहरूलाई पुनः आकार दिन सक्छ ।

जब रूसले २०२२ मा युक्रेनमा पूर्ण आक्रमण सुरु गर्यो, यसको पहिलो लक्ष्यहरूमध्ये एक इन्टरनेट पहुँचलाई रोक्नु थियो । युक्रेनलाई आफ्नो स्याटेलाइट इन्टरनेट सेवा ‘स्टारलिंक’ मार्फत पहुँच उपलब्ध गराएर, मस्कले देशको सशस्त्र बलहरूलाई महत्त्वपूर्ण समयमा लडाईमा राख्न सफल भए ।

तर, पछि द्वन्द्वमा, मस्कले युक्रेनीहरूको ‘स्टारलिंक’ पहुँचलाई प्रतिबन्ध लगाउने निर्णय गरे —जसले क्रिमियामा रुसी बलहरूलाई आक्रमण गर्ने जुनसुकै प्रयासलाई अवरोध गर्न सकियोस् । मस्कले तेस्रो विश्वयुद्धको जोखिमलाई औचित्यको रूपमा उल्लेख गरे । त्यो कार्यले विश्वयुद्धले शान्ति योजनाको प्रवर्द्धन गर्नुका साथै केही रुसी मागहरू समावेश थिए । मस्कलाई किभमा धेरै कम लोकप्रिय बनायो । तर तेस्रो विश्वयुद्धको जोखिमको बारेमा उनको दृष्टिकोण बाइडेन प्रशासनको भन्दा धेरै फरक थिएन ।

जहाँ मस्क र अमेरिकी सरकार साँच्चै फरक छन् त्यो चीनको मामिलामा हो । २०१९ मा शाङ्घाईमा एक विशाल ‘टेस्ला’ कारखानाको उद्घाटनलाई वाशिंगटनले भविष्यका प्रमुख प्रविधिहरूमा चीनभन्दा अगाडि रहने अमेरिकी लक्ष्यका लागि एक ठूलो झटका मानिएको छ । चीन अहिले विश्वको अग्रणी विद्युतीय सवारी साधन निर्माता हो र अमेरिकी अधिकारीहरू विश्वास गर्छन् –चिनियाँ निर्माताहरूले ‘टेस्ला’ बाट सिकेका छन् र कहिलेकाहीं चोरी गरेका छन् ।

बाइडेन प्रशासनले अमेरिकाका प्रमुख प्रविधि कम्पनीहरूलाई चीनबाट टाढा राख्ने प्रयास गर्न मनाउन खोज्दैछ । जब मस्कले यस वर्षको सुरूमा भारत भ्रमण गर्ने योजना बनाएका थिए, जसले त्यहाँ ‘टेस्ला’ कारखाना खोल्ने विचार गरेको थियो । उनी त्यसमा उत्साहित भए । तर, अन्तिम समयमा मस्कले यी योजना रद्द गरे र बीजिङमा देखा परे । उनले देशसँग ‘टेस्ला’ को सम्बन्धको सघनता घोषणा गरे । शाङ्घाई कारखानाले अब विश्वभर निर्माण गरिएका ‘टेस्ला’ हरूमध्ये आधाभन्दा बढी उत्पादन गर्छ ।

अमेरिकी अधिकारीहरू भन्छन् –मस्कको स्वतन्त्र भाषणको समर्थन र विश्व नेताहरूलाई अपमान गर्ने इच्छाशक्ति—चीनमा लागू हुँदैन । ‘एक्स’ लामो समयदेखि चीनमा प्रतिबन्धित छ तर मस्क सि जिनपिङ, चीनका अधिनायकवादी नेताप्रति सटीक सम्मानजनक छन् ।

अर्को विदेशी नेता जसले मस्कको उपाय पाएका जस्तो देखिन्छ, उनी इजरायलका बेन्जामिन नेतन्याहु हुन् । मस्कमाथि ‘एक्स’ मा यहूदी विरोधी षड्यन्त्र सिद्धान्तहरू प्रवर्द्धन गरेको आरोप लगाइएको छ । तर यो उनका प्रस्ताव थियो – गाजामा सहयोगी संस्थाहरूलाई ‘स्टारलिंक’ उपलब्ध गराउने, जसले इजरायली सरकारलाई साँच्चै सतर्क बनायो — जसले यसले हमासलाई मद्दत गर्ने दाबी गर्यो । गत वर्ष इजरायल भ्रमणपछि, मस्कले सहमति जनाए । उनी इजरायली स्वीकृतिबिना गाजामा ‘स्टारलिंक’ संचालन गर्ने छैनन् ।

बाइडेन प्रशासन मस्कका धेरै गतिविधिहरूको बारेमा असहज छ । तर, उनका कम्पनीहरूमा प्राविधिक क्षमता छ । जुन अमेरिकी सरकारसँग पनि छैन । जब मस्क दोधार भए, युक्रेनलाई जडान राख्न पेन्टागनले ‘स्टारलिंक’ सँग सम्झौता गर्नुपर्यो । जब नासालाई अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशनमा अन्तरिक्ष यात्रीहरूलाई लाने र लैजान चाहिन्छ, यो स्पेस ‘एक्स’ हो जसले यो काम गर्छ ।

यदि मस्कले बारम्बार बोल्छ र व्यवहार गर्छ भने उनी कुनै पनि सरकारभन्दा शक्तिशाली छन्, यो केही हदसम्म सत्य हुन सक्छ । तर सरकारहरूले एउटा प्रमुख शक्ति कायम राख्छन् जसले अझै मस्कलाई धोका दिन्छ; कानून बनाउने र लागू गर्ने क्षमतामा । ब्राजिल र ‘एक्स’ बीचको बहस, फ्रान्समा डुरोभको गिरफ्तारी, दुवै संकेत अर्थ हो –लोकतान्त्रिक संसारमा सामाजिक सञ्जाल उन्मुक्तिको युग अन्त्य हुँदैछ ।

सामाजिक सञ्जाल कम्पनीहरू विस्तारै विरासत मिडिया कम्पनीहरू जस्तै नियमन हुने सम्भावना बढी छ र यसका महँगो नतिजा छन् । गत वर्ष, फक्स न्यूजले डोमिनेसन भोटिङ सिस्टमलाई २०२० को राष्ट्रपति चुनावको बारेमा षड्यन्त्र सिद्धान्तहरूको रिपोर्टिङबाट उत्पन्न भएको मानहानि दाबीहरू समाधान गर्न ४७८७.५ मिलियन तिर्नुपरेको थियो ।

‘एक्स’ षड्यन्त्र सिद्धान्तहरूले भरिएको छ — ती मध्ये केही मस्कले नै प्रवर्द्धधन गरेका छन् । उनीसँग भएको सम्पत्ति र इन्जिनियर र उद्यमीको रूपमा उनको निस्सन्देह प्रतिभाका लागि, मस्क तिनका संचालन गरिरहेका देशहरूको कानुनको अधीनमा रहनेछन् । त्यो उदय हुँदै गरेको बुझाइले सम्भवतः ब्राजिल, बेलायत, ईयू, क्यालिफोर्निया राज्य — र उनीहरूको मार्गमा जो कोही उभिन्छन् तिनका विरुद्ध उनको बढ्दो क्रुद्ध प्रतिक्रियाहरूको लागि जिम्मेवार हुन सक्छ । ‘एक्स’ मस्कको शक्तिको स्रोत होइन । तर यसले उनको शक्ति सीमित भएको स्थानलाई चिह्न लगाउन सक्छ ।(यो लेख फाइनान्सीयल टाइम्सबाट साभार गरिएको हो ।)