डाइनोसोर नष्ट गर्ने क्षुद्रग्रह सम्भवतः विशाल माटोको गोला थियो, जुन सगरमाथा जत्रो थियो

काठमाडौं । ६६ मिलियन वर्ष पहिले पृथ्वीमा एक नाटकीय मोड आएको थियो । जब एक क्षुद्रग्रह मेक्सिकोको चिक्सुलुबमा रहेको युकाटन प्रायद्वीपमा ठोक्कियो । यस ठक्करको प्रभावले अनुमानित ७५ प्रतिशत जनावर प्रजातिहरू लोप भए । लोप हुनेमा चारा बाहेक अधिकांश डाइनोसोरहरू प्रजातीका थिए ।  तर, क्षुद्रग्रहको लगभग केही पनि अवशेष बाँकी छैन ।

बिहीबार साइन्स जर्नलमा प्रकाशित नयाँ अध्ययनका अनुसार अनुसन्धानकर्ताहरूले उक्त क्षुद्रग्रहको रासायनिक पहिचान गरेर पुनर्निर्माण गरेका छन् । जसले पृथ्वीको पाँचौँ सामूहिक विनाश घटना घटायो। उक्त डाइनोसोरहरूको विनाश गर्ने क्षुद्रग्रह सम्भवतः सौर्यमण्डलको शुरुआती समयका पदार्थहरूलाई समेट्ने दुर्लभ माटो गोला थियो भन्ने निष्कर्षमा उनीहरू पुगेका छन् ।

डाइनोसोर लोपसम्बन्धी सिद्धान्त प्रस्तुत गर्दै वैज्ञानिक

वैज्ञानिकहरूले १९८० मा पहिलो पटक एक विशाल अन्तरिक्ष चट्टानसँगको ठक्करले डाइनोसोरहरूको मृत्यु भएको अनुमान गरेका थिए । त्यतिबेला, अनुसन्धानकर्ताहरूले स्वयं क्षुद्रग्रहलाई भेटेनन् । बरु, उनीहरूले ६६ मिलियन वर्ष पुरानो चट्टानहरूमा धातु इरिडियमको पातलो तह फेला पारेका थिए । इरिडियम पृथ्वीको सतहमा दुर्लभ भए पनि केही क्षुद्रग्रहहरू र उल्काहरूमा प्रचुर मात्रामा पाइन्छ ।

तर, सन् १९९१ मा, वैज्ञानिकहरूले चिक्सुलुब खाडललाई ठूला क्षुद्रग्रह ठक्करद्वारा बनाइएको सही समयको प्रमाणित गरे, जुन डाइनोसोरहरूको विनाससँग मेल खायो ।

क्षुद्रग्रह यति विशाल थियो – सम्भवतः ९.७ देखि १४.५ किलोमिटर लायो यसको व्यास रहेको थियो अर्थात् ६ देखि ९ माइल व्यास रहेको थियो । यसको विशाल आकारकै कारण यो प्रायः सम्पूर्ण रूपले नष्ट भयो । नासाका अनुसार, यो चट्टान, लगभग सगरमाथाको आकारको, पृथ्वीतर्फ प्रति सेकेन्ड २५ किलोमिटरको गतिमा यात्रा गरिरहेको थियो।

‘मूलतः, यो सम्पूर्ण गतिशील ऊर्जा तापमा परिणत हुन्छ’, गोडेरिस भन्छन्, ‘जब यो लक्ष्यमा ठोक्किन्छ, यो केवल विस्फोट गर्दैन, यो वाष्पीकृत हुन्छ।’ ठक्करले क्षुद्रग्रह आफैँ र त्यसले अवतरण गरेको चट्टानबाट बनेको धूलोको बादल सिर्जना गर्यो। धूलोले संसारभर फैलिएर सूर्यको प्रकाशलाई अवरोध गर्यो र केही वर्षसम्म तापक्रम घटायो, जसले सामूहिक विनाशको कारण बनायो।

पत्ता लाग्यो डाइनोसोर विनास गर्ने क्षुद्रग्रहको रासायनिक संरचना

क्षुद्रग्रहहरू (तिनीहरूबाट फुटेका साना उल्काहरू) तीन प्रकारमा पाइन्छन् । ती हुन् धातुमय, ढुङ्गायुक्त, र कन्ड्राइटिक । गोडेरिस र उनका सहकर्मीहरूले जर्मनीको कोलोन विश्वविद्यालयका प्रमुख लेखक डा. मारियो फिशर–गोड्डेसहित उक्त पातलो माटोको तहको रासायनिक संरचना परीक्षण गरे।

अनुसन्धानकर्ताहरूले डेनमार्क, इटाली र स्पेनका ६६ मिलियन वर्ष पुराना चट्टानहरूबाट नमूनाहरू लिए र धातु रूथेनियम समावेश गर्ने भागहरू अलग गरे। टोलीले अन्य क्षुद्रग्रह ठक्कर साइटहरू र उल्काहरूबाट पनि रूथेनियमको विश्लेषण गर्यो।

‘हामीले यो पत्ता लगायौं कि कार्बनासियस कन्ड्राइटको हस्ताक्षरहरूसँग एकदम मिल्दोजुल्दो छ’, गोडेरिस भन्छन् । त्यसैले, डाइनोसोरहरूको विनास गर्ने क्षुद्रग्रह सम्भवतः कार्बनासियस कन्ड्राइट थियो, जसमा अक्सर पानी, माटो र जैविक पदार्थहरू हुन्छन् ।

कार्बनासियस कन्ड्राइटहरूले अन्तरिक्षमा रहेका अधिकांश चट्टानहरूलाई बनाउँछन्, तर पृथ्वीमा खस्ने उल्काहरूमध्ये केवल लगभग ५ प्रतिशत मात्र यस श्रेणीमा पर्छन् ।

भविष्यका लागि अर्थ

चिक्सुलुब जत्रा ठक्करहरू हरेक १०० मिलियनदेखि ५०० मिलियन वर्षमा मात्र हुन्छन् । तर पृथ्वीले अर्को क्षुद्रग्रह वा विशाल उल्कासँग ठक्कर खाने बाहिरी सम्भावना अझै रहेकोले, गोडेरिसले यी वस्तुहरूको भौतिक र रासायनिक गुणहरू थाहा पाउन राम्रो हो, ताकि ठूलो अन्तरिक्ष चट्टानसँग ठक्करबाट बच्न कसरी जोगिन सकिन्छ भन्ने कुरा सोच्न सकियोस् ।

गोडेरिसले २०२२ मा नासाको डार्ट मिसनको उदाहरण दिए, जसमा एक अन्तरिक्षयानलाई जानाजान एउटा क्षुद्रग्रहलाई आफ्नो मार्गबाट हटाउन पठाइएको थियो ।

क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालय, लस एन्जलसका प्रोफेसर डा.एड यङ्गले उक्त खोजहरूमा सहमति जनाउँदै, यसले डाइनोसोरहरू लोप हुँदा के भयो भन्ने हाम्रो बुझाइलाई समृद्ध बनाउँछ भनेका छन् । सीएनएन