अफ्रिकी देशमा फैलिरहेको एमपक्स कति खतरनाक ? यो कसरी सर्छ ?

काठमाडौं । मध्य र पूर्वी अफ्रिकामा एमपक्सका केसहरू तीव्र गतिमा बढिरहेका छन् । यसलाई ध्यानमा राख्दै विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन (डब्ल्यूएचओ) ले विश्वव्यापी स्वास्थ्य आपत्‌काल घोषणा गरेको छ ।

यसअघि अफ्रिका सेन्टर फर डिजिज कन्ट्रोल एन्ड प्रिभेन्सन (CDC) ले यसलाई सार्वजनिक स्वास्थ्य आपत्‌काल घोषणा गरेको थियो ।

सिडीसीले एमपक्स पछिल्लो समयको भन्दा बढी चिन्ताजनक समस्या भएको जनाएको छ । यसको नयाँ भेरियन्ट अधिक घातक रहेको बताइएको छ । यो रोगको कारण एमपक्स भाइरस हो । यो बिफर जस्तै भाइरसको एउटै समूहबाट हो ।

एमपक्स पहिले जनावरबाट मानिसमा सर्ने गरेको भए पनि अहिले मानिसबाट मानिसमा पनि सर्ने गरेको छ । प्रजातान्त्रिक गणतन्त्र कंगोमा एमपक्सका घटनाहरू तीव्र रूपमा बढिरहेका छन् ।

यी क्षेत्रहरूमा प्रत्येक वर्ष हजारौं केसहरू रिपोर्ट हुन्छन् र धेरै मानिसहरूले ज्यान गुमाइसकेका छन् । १५ वर्ष मुनिका बालबालिका यसबाट सबैभन्दा बढी प्रभावित छन् ।

मुख्यतया: भाइरसका दुई स्ट्रेनहरू फैलिरहेका छन् । ‘Clade-I’ मध्य अफ्रिकाको स्थानीयमा फैलिएको छ । उही समयमा यस पटक एमपक्स फैलिएको ‘क्लेड आईबी’ नयाँ र अधिक संक्रामक रहेको छ ।

अफ्रिका सीडीसीले सन् २०२४ को सुरुदेखि जुलाईको अन्त्यसम्म १४ हजार ५०० भन्दा बढी एमपक्स संक्रमण र ४५० भन्दा बढीको मृत्यु भएको बताएको छ ।

यस्तो अवस्थामा एमपक्स भाइरसको केस १६० प्रतिशतले बढेको छ । योसँगै पछिल्लो समयको तुलनामा १९ प्रतिशतले बढीले ज्यान गुमाएका छन् ।

यीमध्ये ९६ प्रतिशत केसहरू कंगोका हुन् । एमपक्स केन्या, रूवाण्डा, युगान्डा र बुरून्डी जस्ता छिमेकी देशहरूमा पनि फैलिएको छ, जहाँ यो सामान्यतया स्थानीयस्तरमा फैलिएको छैन ।

पश्चिम अफ्रिकामा पाइने एमपक्सको कम घातक स्ट्रेन ‘क्लेड-२’ ले सन् २०२२ मा विश्वव्यापी महामारी निम्त्याएको थियो ।

यो एसिया र युरोपका केही देशहरूसहित १०० देशहरूमा फैलिएको थियो, जहाँ यो भाइरस सामान्यतया फैलिँदैन । यसलाई कमजोर समूहहरूलाई खोप दिएर रोकिएको थियो ।

कंगोमा एमपक्स भ्याक्सिन र यसको उपचारका लागि कम सुविधा छन् । त्यसैले स्वास्थ्य अधिकारीहरू यसको फैलावटलाई लिएर चिन्तित छन् । नयाँ स्ट्रेन सजिलै फैलिन सक्ने विज्ञहरूले बताएका छन् । यस्तो अवस्थामा बालबालिका र वृद्धवृद्धाको मृत्यु हुने सम्भावना बढी हुन्छ ।

एमपक्स कति खतरनाक ?

अहिलेसम्म यो भाइरसको हल्का केस मात्रै देखिएका छन्, जसको मतलब बिरामीको अवस्था त्यति खराब छैन । कहिलेकाहीँ यो स्मलपक्स जस्तै हुन्छ र केही हप्ताभित्र आफैँ निको हुन्छ ।

तर, कतिपय अवस्थामा बिरामीको अवस्था गम्भीर बन्दै गएको छ । पश्चिम अफ्रिकामा पनि यसका कारण मृत्यु हुनेका घटनाहरू रेकर्ड भएका छन् । यो भाइरससँग जोडिएको अर्को कुरा, समलिङ्गी र उभयलिङ्गी पुरुषलाई यसबाट बढी जोखिम हुने बताइएको छ ।

यदि देखियो भने एमपक्सबाट सङ्क्रमित व्यक्तिको सम्पर्कमा आएर कसैलाई पनि यो रोग लाग्न सक्छ । यद्यपि बेलायतको स्वास्थ्य सुरक्षा एजेन्सीले हालै बेलायत र युरोपमा धेरै समलिङ्गी र उभयलिङ्गी पुरुषहरू यो भाइरसबाट सङ्क्रमित भएको बताएको छ ।

तसर्थ, एजेन्सीले तिनीहरूलाई विशेषगरी लक्षणबारे सचेत हुन र तुरुन्तै चिकित्सकलाई सम्पर्क गर्न आग्रह गरेको छ ।

एमपक्सका लक्षणहरू के हुन् ?

यो भाइरसको प्रारम्भिक लक्षणमा ज्वरो आउने, टाउको दुख्ने, सुन्निने, ढाड दुख्ने र मांसपेशी दुख्ने जस्ता लक्षण हुन् । जब ज्वरो कम हुन्छ, शरीरमा दागहरू देखा पर्दछ, जुन प्राय: अनुहारबाट सुरु हुन्छ र शरीरको अन्य भागहरूमा फैलिन्छ ।

यी दानाहरूले थप चिलाउने वा दुखाइ हुन सक्छ । सङ्क्रमण सामान्यतया आफैँ समाधान हुन्छ र १४ देखि २१ दिन सम्म रहन्छ । गम्भीर अवस्थामा शरीरभरि र विशेष गरी मुख, आँखा र जननांगमा घाउहरू देखा पर्छन् ।

एमपक्स कसरी सर्छ ?

एमपक्स संक्रमित व्यक्तिको नजिकको सम्पर्कबाट फैलिन्छ । यसमा यौनसम्पर्क, छालाको सम्पर्क र संक्रमित व्यक्तिसँग नजिकबाट कुरा गर्ने समावेश छ ।

यो भाइरस आँखा, श्वासप्रश्वास प्रणाली, नाक वा मुखमा फुटेको छालाको माध्यमबाट शरीरमा प्रवेश गर्दछ । सङ्क्रमित व्यक्तिले प्रयोग गरेको ओछ्यान, कपडा र तौलिया जस्ता वस्तुहरू छोएर पनि एमपक्स फैलिनसक्छ ।

यो बाँदर, मुसा र गिलहरी जस्ता भाइरस संक्रमित जनावरहरूको सम्पर्कमा आएर पनि हुन सक्छ । सन् २०२२ मा एमपक्स भाइरस यौन सम्पर्कबाट बढी फैलिएको थियो ।

यस पटक कङ्गोमा एमपक्स भाइरसको फैलावट धेरैजसो यौन सम्पर्कका कारण भएको भएपनि अन्य कारण पनि रहेको पाइएको छ ।

कसलाई संक्रमणको बढी जोखिम छ ?

धेरैजसो केसहरू यौन सक्रिय वा समलैङ्गिक व्यक्तिहरूमा पाइन्छ । एकभन्दा बढी साझेदार वा नयाँ साझेदार भएका व्यक्तिहरू सबैभन्दा बढी जोखिममा हुन्छन् ।

तर, लक्षण देखिएका व्यक्तिको सम्पर्कमा आउने जो-कोहीलाई पनि सङ्क्रमण हुन सक्छ । त्यसैले यो स्वास्थ्यकर्मी र परिवारका सदस्यहरूमा पनि फैलिन सक्छ ।

एमपक्सबाट सङ्क्रमित कसैको नजिक नजाने र छिमेकमा भाइरस फैलिरहेको अवस्थामा साबुन पानीले हात धुने सल्लाह दिइएको छ । यस भाइरसबाट सङ्क्रमित व्यक्तिलाई गाँठो निको नभएसम्म अलग्गै राख्नुपर्छ ।

विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनले निको भएको १२ हप्तासम्म पनि यौनसम्पर्कका क्रममा कण्डम प्रयोग गर्नुपर्ने बताएको छ ।

उपचार के हो ?

एमपक्सको फैलावटलाई सङ्क्रमण नियन्त्रण गरेर मात्र नियन्त्रण गर्न सकिन्छ । र सबैभन्दा राम्रो कुरा खोप लगाउनु हो । यस रोगको लागि खोप छ तर, यो जोखिममा रहेका वा सङ्क्रमित व्यक्तिको नजिक रहेका व्यक्तिहरूलाई मात्र उपलब्ध छ ।

डब्ल्यूएचओले भर्खरै औषधि उत्पादकहरूलाई भ्याक्सिनको आपत्‌कालीन प्रयोगको लागि अगाडि आउन र यी खोपहरूलाई आवश्यक पर्ने देशहरूमा लैजान आग्रह गरेको छ तर, यसलाई औपचारिक रूपमा स्वीकृत गरिएको छैन ।

अफ्रिका सीडीसीले अब महाद्वीपको स्तरमा यो रोगलाई स्वास्थ्य आपतकाल घोषणा गरेको छ । सरकारले उद्धार कार्यमा अझ राम्रो समन्वय गर्ने र प्रभावित क्षेत्रमा औषधि र सहायताको आपूर्ति बढाउने अपेक्षा गरिएको छ । –बीबीसीको सहयोगमा