कुर्स्क क्षेत्रमा युक्रेनको अगाडि पुटिनको सेना कसरी लाचार भयो ?

काठमाडौं । युक्रेनले आफ्नो सेना रूसको एक हजार वर्ग किलोमिटर सीमाभित्र प्रवेश गरेको दाबी गरेको छ ।

रूसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले यसलाई ‘ठूलो उक्साहट’ भनेका छन् । उनले रूसी सेनालाई ‘शत्रूलाई आफ्नो क्षेत्रबाट बाहिर निकाल्न’ आदेश दिएका छन् ।

यसैबीच कुर्स्क क्षेत्रमा युक्रेनी सैनिक उपस्थित छन् । यहाँ दुई देशका सेनाबीच विगत एक सातादेखि ठूलै द्वन्द्व चलिरहेको छ ।

गत हप्ता युक्रेनले रूसको कुर्स्क क्षेत्रमा आक्रमण गरेको थियो । युक्रेनले किन यो आक्रमणको निर्णय गर्यो ? युक्रेनको सीमा पार गरेको यस अपरेसनसँग सम्बन्धित पाँच प्रश्न छन्, जसको जवाफ हामी यस रिपोर्टमा बताउनेछौँ ।

कुर्स्कमा के भयो ?

अगस्ट ६ मा युक्रेनी सेनाले रूसको कुर्स्क क्षेत्रमा अचानक आक्रमण गरेको थियो । तर, यो आक्रमण कति ठूलो थियो भन्ने यकिन तथ्याङ्क सङ्कलन गर्न कठिन छ ।

सुरुमा यो अपरेशन भ्लादिमिर पुटिनको विरोध गर्ने रूसी समूहद्वारा आवधिक घुसपैठ जस्तो देखिन्थ्यो । यी समूहले युक्रेन हुँदै रूस प्रवेश गर्ने प्रयास गरेका थिए ।

यो यस्तो देखिन्थ्यो कि यसमा सयौं अन्य जातीय रूसीहरू संलग्न थिए । तर, यो नयाँ आक्रमण बढ्दै जाँदा रूसी सैन्य ब्लगरले सीमाबाट ३० किलोमिटर टाढा भारी लडाईँ भएको रिपोर्ट गरेका छन् ।

कुर्स्क क्षेत्रका गभर्नरले राष्ट्रपति पुटिनलाई २८ रूसी गाउँ युक्रेनी हातमा रहेको र आक्रमणमा युक्रेनी सेना संलग्न रहेको स्पष्ट भएको बताएका छन् ।

यस्तो देखिन्छ कि जब रूसले आफ्नो सैन्य बल सिमानाका विवादित क्षेत्रमा केन्द्रित गरिरहेको थियो, युक्रेनले रूसमा प्रवेश गर्न हल्का रक्षा गरिएको सीमाको फाइदा उठाउने निर्णय गर्‍यो ।

‘हामी आक्रमणकारी हौं,’ एक वरिष्ठ युक्रेनी सुरक्षा अधिकारीले एएफपी समाचार एजेन्सीलाई भने, ‘हाम्रो उद्देश्य शत्रू सैनिकलाई अधिकतम क्षति पुर्‍याउनु र रूसको अवस्थालाई अस्थिर बनाउनु हो, किनकि उनीहरू आफ्नो सीमानाको रक्षा गर्न असमर्थ छन् ।’

युक्रेनले किन गर्‍यो कुर्स्कमा आक्रमण ?

सुरुमा युक्रेन यस हमलाको बारेमा मौन रह्यो । पछि राष्ट्रपति भेलोदिमिर जेलेन्स्कीले अप्रत्यक्ष रूपमा १० अगस्टमा स्वीकार गरे । उनले युक्रेनले ‘आक्रमणकारीको क्षेत्रमा युद्धलाई अगाडि बढाउन’ जारी राखेको दाबी गरे ।

तर, अगस्ट १२ मा यो घोषणा गरियो कि लगभग १ हजार वर्ग किलोमिटर रूसी क्षेत्र अब युक्रेनको नियन्त्रणमा छ । त्यसबेलादेखि सैन्य र राजनीतिक विश्लेषकले यो ‘किन’ भन्ने प्रश्नको जवाफ खोजिरहेका छन् ।

रणनीतिक उद्देश्यबाट रूसको ध्यान हटाउनु यस घुसपैठको मुख्य उद्देश्य हुन सक्छ भन्नेमा अधिकांश सहमत छन् । युक्रेनले आफ्नो पूर्वी क्षेत्रमा रूसी सेनालाई रोक्न विगत केही महिनादेखि संघर्ष गरिरहेको छ ।

रूसी सेना गत महिना रणनीतिक सहर चासिभ यार कब्जा गर्दै अगाडि बढिरहेको छ । उत्तर-पूर्व र दक्षिणमा युक्रेनका लागि अवस्था उत्तिकै कठिन छ ।

आफ्नो पूर्वी क्षेत्रबाट दबाब कम गर्न युक्रेनले रूसको कुर्स्क क्षेत्रको ११ सय किलोमिटर सीमा रेखामा धेरै ठाउँमा युद्ध लड्ने निर्णय गरेको छ । रूसी सेनाको संख्याभन्दा कम भएपनि युक्रेनी सेनाले विभिन्न मोर्चाबाट शत्रू सेनालाई तितरवितर पार्न यो जुवा खेलेको स्पष्ट देखिन्छ ।

सुरक्षा विज्ञ प्रोफेसर मार्क गलेओटी भन्छन्, ‘युक्रेन विगत महिनादेखि नयाँ खालको द्वन्द्वमा फसेको छ । अब उसले किनारा प्राप्त गर्न जोखिम लिन आवश्यक छ ।’

एक युक्रेनी कमाण्डरले द इकोनोमिस्टसँग कुरा गर्दै भने, ‘यो एक जुवा हो, हामीले सेनालाई उनीहरूको सीमाको सबैभन्दा कमजोर बिन्दुमा पठायौं ।’ तर, उनले थप भने, ‘जुवाले युक्रेनले आशा गरेजस्तो चाँडो भुक्तान गरिरहेको छैन ।’

‘तिनीहरु(रूस)का कमाण्डर मूर्ख होइनन् । उनीहरूले सेनालाई अगाडि बढाइरहेका छन् तर, हामीले चाहेजस्तो छिटो होइन । उनीहरूलाई थाहा छ कि ८० वा १०० किलोमिटरसम्म विस्तार गर्न सक्दैनौं ।’

रूसले कस्तो प्रतिक्रिया दियो ?

रूसले तुरून्तै युक्रेनको घुसपैठविरूद्ध पुस ब्याकलाई ‘आतंकवाद विरोधी अभियान’को रूपमा वर्णन गर्‍यो । रूसले कुर्स्क क्षेत्रबाट १ लाख २० हजारभन्दा बढी र छिमेकी बेलगोरोड क्षेत्रबाट ११ हजारभन्दा बढी मानिसलाई सुरक्षित स्थानमा जान आग्रह गरेको छ ।

रूसी अधिकारीले स्थानीय बासिन्दालाई प्रतिव्यक्ति ११५ डलर क्षतिपूर्ति दिने प्रस्ताव गरेका छन् र यस क्षेत्रमा संघीय आपतकाल घोषणा गरेका छन् ।

रूसी सेनाका जनरल स्टाफका प्रमुख जनरल भ्यालेरी गेरासिमोभले गत हप्ता धेरै पटक युक्रेनी आक्रमण रोकिएको दाबी गरेका थिए, जबकि जमिनमा स्थिति ठीक उल्टो थियो ।

यो संकट समाधान गर्न रूसको सुरक्षा परिषद्को नयाँ बैठक राष्ट्रपति पुटिनको अध्यक्षतामा आयोजना गरिएको थियो । यस विशेष बैठकमा जनरल गेरासिमोभ उपस्थित थिएनन् ।

अर्कोतर्फ पुटिनका निकटतम सहयोगी रूसको सुरक्षा सेवा (एफएसबी) प्रमुख अलेक्ज्याण्डर बोर्टनिकोभ बैठकमा उपस्थित थिए ।

घटनाबारे आफ्नो पछिल्लो बयानमा रूसी राष्ट्रपति पुटिनले युक्रेनले शान्तिपूर्ण नागरिकमाथि आक्रमण गरेको आरोप लगाए र ‘उचित प्रतिक्रिया’ दिने चेतावनी दिएका छन् ।

प्रोफेसर गालेओटी भन्छन्, ‘युक्रेनले रूसबाट कडा बदला लिने वास्तविक खतराको सामना गरिरहेको छ । पुटिनले ठूलो अपीलका साथ आफ्नो सशस्त्र सेनामा लाखौं सैनिक भर्ती गर्न सक्छन् ।’ उनले रूसले द्वन्द्व बढाउन अन्य उपाय खोज्न सक्ने बताए ।

हालैका महिना युक्रेनले आफ्नो ऊर्जा पूर्वाधारमा विनाशकारी रूसी बमबारीको सामना गरेको छ, जुन धेरैजसो या त नष्ट वा आंशिक रूपमा क्षतिग्रस्त छ । रूसको यो अभियान सम्भावित रूपमा अझ गम्भीर हुन सक्छ ।

के युक्रेनले युद्धको ज्वार बदल्यो ?

रूसमा युक्रेनको घुसपैठको सहजतालाई सन्दर्भमा राख्नु आवश्यक छ र कुनै पनि समय चाँडै द्वन्द्व समाप्त हुन्छ भन्ने होइन ।

मार्क गालेओटी भन्छन्, ‘यो करिब ५० माइल लामो र २० माइल चौडा क्षेत्र हो । यो रूस र युक्रेनको क्षेत्रको तुलनामा केही होइन । तर, यसको राजनीतिक प्रभाव बढी महत्त्वपूर्ण छ ।’

केही विश्लेषक तर्क गर्छन् युक्रेनले आफ्ना पश्चिमी सहयोगीहरू र विशेष गरी संयुक्त राज्य अमेरिकालाई देखाउन चाहन्छ कि उसको सेनाले युद्ध जारी राख्न सक्छ । यसले युक्रेनको वार्ता गर्ने क्षमता पनि बढाएको छ, कम्तिमा अस्थायी रूपमा ।

युक्रेनी सेनाहरू रूसी भूभागमा ३० किलोमिटर भित्र तैनाथ भएकाले रूसले युद्ध रेखालाई चिसो पार्ने कुनै सुझावलाई स्वीकार गर्ने सम्भावना छैन । युक्रेनमा भएको यो अपरेशनले रूसीका लागि देशभित्रको युद्धको कथा पनि परिवर्तन गरेको छ ।

यो अब ‘विशेष सैन्य अपरेशन’ लेबल गरिएको द्वन्द्व होइन तर, प्रत्यक्ष असर गर्ने घटना हो । बीबीसीका पूर्वी युरोप संवाददाता सारा रेन्सफोर्ड भन्छिन्, ‘रूसमा प्रेस नियन्त्रणको वातावरणमा पनि कुर्स्क क्षेत्रबाट आएका रिपोर्टबाट यो स्पष्ट छ ।’

जेलेन्स्की र पुटिनको भविष्यमा कस्तो असर पर्ला ?

रूस र युक्रेनका राष्ट्रपतिको लागि यो विशेष क्षण हो । भ्लादिमिर पुटिन प्रायः एक अधिनायकवादी र कठोर नेता मानिन्छन् । उनी नजिकका मानिस र विशेष गरी सुरक्षा सेवामा भर पर्छन् ।

यो घटनाले उनीहरूका लागि ठूलो चुनौती खडा गरेको छ । यसमा मारिएका र घाइते भएका रूसी सैनिकको संख्या लुकाउन गाह्रो भइरहेको छ । हजारौं रूसी विस्थापित भएपछि सबै कुरा नियन्त्रणमा छ र यो पूर्ण स्तरको युद्ध होइन भन्ने छवि कायम राख्न पनि गाह्रो छ ।

मार्क गालेओट्टी भन्छन्, ‘हरेक पटक यसले क्रेमलिनको प्रचारमा थप धैर्यता थप्छ । हामीले विगतका युद्धमा यो देखेका छौं । अफगानिस्तानको सोभियत युद्धदेखि चेचन्यासम्म रूसले निश्चित कथालाई कायम राख्न सफल भएको छ । तर, केही समयपछि वास्तविकता बाहिर आउँछ ।’

धेरै कारणले रूसमा यो घुसपैठ जेलेन्स्कीका लागि समान रूपमा गाह्रो हुन सक्छ । विश्लेषक एमिल कास्थेल्मी भन्छन्, ‘युक्रेनको लागि सबैभन्दा राम्रो नतिजा रूसले हानिको बावजुद आफ्नो क्षेत्र फिर्ता गर्न मुख्य मोर्चाबाट आफ्नो स्रोत हटाउने हुनेछ ।’

यद्यपि, यसले छोटो समयको लागि युक्रेनको उत्साह बढाउनेछ । तर, नतिजा स्वरूप यसले पूर्वी क्षेत्रमा अझ बढी जमिन गुमाउन सक्छ ।

यहाँ दुई देशबीच भयंकर युद्ध चलिरहेको छ र केही रूसी सैन्य ब्लगर यहाँ सफलताको कुरा गरिरहेका छन्, यद्यपि यसको पुष्टि हुन सकेको छैन ।

प्रोफेसर ग्यालोट्टी भन्छन्, ‘युद्धमा वर्तमान गतिरोध समाधान गर्न चीजहरू अगाडि बढाउनुपर्छ । उथलपुथल तीव्र गतिमा चलिरहेको छ । तर, यसको नतिजा के हुन्छ भन्ने अझै स्पष्ट भइसकेको छैन ।’

–बीबीसीको सहयोगमा