हिजबुल्लाह : ‘इजरायलको सबैभन्दा कडा प्रतिद्वन्द्वी’ अहिले कति शक्तिशाली ?

काठमाडौं । इजरायल र इरान समर्थित सैन्य संगठन हिजबुल्लाहबीच गहिरो तनाव छ, जसको परिणामस्वरूप दुवै पक्षले एकअर्कामाथि हमला गरेका छन् । यस क्षेत्रमा हिजबुल्लाह र इरानसँग सम्बन्धित प्रमुख व्यक्तिहरूको मृत्यु भएको छ ।

इजरायल र हिजबुल्लाहबीचको सम्बन्धमा थप तनावले कस्तो रूप लिन्छ भनेर मूल्याङ्कन गर्न पहिले लेबनानमा रहेको यस सशस्त्र समूहको सैन्य क्षमता र इजरायलसँगको विवादको इतिहासलाई हेर्नुपर्छ ।

सन् २००६ जुलाईमा इजरायल र हिजबुल्लाहबीच ठूलो युद्ध भएको थियो । अब फेरि एक पटक यस्तो देखिन्छ कि दुवै पक्ष अर्को द्वन्द्वको नजिक छन् ।

यस सम्भावित युद्धमा एकातिर इजरायलसँग वायु सेना र गुप्तचरको फाइदा छ भने अर्कोतर्फ हिजबुल्लाहसँग धेरै मिसाइल र ड्रोन छन् ।

दुईबीचको सम्भावित युद्धको दृश्य कस्तो होला ? यो जान्नको लागि हामीले दुइवटा कारकहरू हेर्नुपर्छ । पहिलो सन् २००६ जुलाईको युद्धबाट के पाठ सिकियो ? दोस्रो पछिल्लो १० महिनादेखि जारी इजरायल र हिजबुल्लाहबीचको तनावमा के भइरहेको छ ?

इजरायलको वायुसेनाको शक्ति हिजबुल्लाहको भन्दा धेरै ठूलो छ र यसले लेबनानमा ठूलो विनाश निम्त्याउन सक्छ भन्नेमा कुनै शंका छैन । तर, यो पनि सत्य हो कि इजरायलले गाजामा आफ्नो इतिहासको सबैभन्दा ठूलो युद्ध लडिरहेको छ र यसैले सेनाहरू थकानबाट ग्रस्त छन् ।

तर, शिया बहुल राजनीतिक र सैन्य पार्टी हिजबुल्लाहसँग सिरियामा लडाइँको अनुभव छ, जसका कारण यसका फिल्ड कमाण्डरलाई पनि धेरै अनुभव छ ।

हिजबुल्लाहलाई इरानको समर्थन छ र त्यहाँबाट आर्थिक र सैन्य सहयोग प्राप्त हुन्छ । हिजबुल्लाहलाई अमेरिका, बेलायत र केही अरब देशहरूलगायत धेरै पश्चिमी देशहरूले आतंकवादी संगठन घोषणा गरेका छन् ।

तर, लेबनानी सरकारले यसलाई इजरायलविरूद्धको प्रतिरोधको संगठनको रूपमा हेर्छ । हिजबुल्लाहलाई देशमा राजनीतिक दलको हैसियत पनि छ र यसका प्रतिनिधिहरू पनि संसद्‌मा उपस्थित छन् ।

सन् २००६ मा इजरायल र हिजबुल्लाहबीच पूर्ण स्तरको युद्ध सुरु भयो, जब हिजबुल्लाहले आठ इजरायली सैनिकहरूलाई मार्‍यो र दुईजनालाई अपहरण गर्‍यो ।

हिजबुल्लाहले इजरायली सैनिकको रिहाइको बदलामा आफ्ना लडाकुहरूलाई रिहा गर्न माग गरेको थियो ।

विश्लेषकहरू भन्छन्, ‘यदि इजरायल र हिजबुल्लाहबीच अर्को युद्ध भयो भने इजरायलले सन् २००६ जस्तै परिस्थितिको सामना गर्नुपर्ने हुन सक्छ ।’

यस युद्धको क्रममा इजरायलले लेबनानमा हवाई आक्रमण मात्र गरेन तर, त्यहाँ जमिन सेनालाई पनि अवतरण गरेको थियो ।

तर, यी सबैको बाबजुद इजरायलले आफ्नो उद्देश्य हासिल गर्न सकेन । उसले न त आफ्ना अपहरण गरिएका सिपाहीहरूलाई मुक्त गर्न सक्यो न त हिजबुल्लाहको सैन्य शक्तिलाई कुचल्न ।

सन् २००६ अगस्ट ११ मा संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद्‌मा एक प्रस्ताव पारितपछि ३४ दिन लामो युद्ध समाप्त भयो ।

इजरायलले आफ्नो कारबाही बन्द गर्ने बित्तिकै हिजबुल्लाहले पनि १४ अगस्टको बिहान इजरायलमाथि मिसाइल आक्रमण रोकेको थियो ।

हिजबुल्लाह र इजरायललाई अझै पनि संयुक्त राष्ट्र संघको प्रस्ताव उल्लंघन गरेको आरोप लगाइन्छ । हिजबुल्लाहले आफ्नो हतियार भण्डारलाई नष्ट नगरेकोमा आलोचना गरिएको छ, जबकि इजरायलले अझै पनि लेबनानी क्षेत्र कब्जा गरेको र देशको हवाई क्षेत्रको बारम्बार उल्लंघन गरेकोमा आलोचना गरिन्छ ।

इजरायलमा हिजबुल्लाहको आक्रमण

लेबनान र इजरायल बीच हालैको द्वन्द्व गत वर्ष अक्टोबर ८ देखि सुरु भयो, जब हिजबुल्लाहले इजरायली स्थानहरूलाई निशाना बनाएको थियो ।

हिजबुल्लाहको तर्फबाट गाजामा इजरायली बमबारीको बदला र ‘गाजाको समर्थनमा’ यी हमलाहरू गरेको बताइएको छ । स्मरण रहोस् कि गत वर्ष अक्टोबर ७ मा हमासले दक्षिणी इजरायलमा हमला गरेको थियो र यसलाई ‘अपरेशन स्टर्म अल अक्सा’ नाम दिइएको थियो ।

हमासले गरेको आक्रमणको जवाफमा इजरायलले गाजामा अपरेशन सुरु गरेको थियो र अहिले पनि जारी छ ।

हिजबुल्लाहले गाजामा युद्ध समाप्त नभएसम्म इजरायलविरूद्ध खुला मोर्चा कायम गर्ने घोषणा गरेको थियो ।

यस बाहेक यस क्षेत्रमा एक सैन्य गठबन्धन पनि काम गरिरहेको छ, जसमा हिजबुल्लाह, हमास, हुथी लडाकु, इस्लामिक जिहाद र अन्य इराकी समूहहरू छन् । यो गठबन्धनलाई इरानको समर्थन छ ।

हिजबुल्लाह र इजरायली अधिकारीहरूले बारम्बार भनेका छन् कि तिनीहरू युद्धको लागि तयार छन् तर, पूर्ण स्तरको युद्धबाट बच्न रूचाउँछन् ।

यस अवधिमा इजरायलले हिजबुल्लाहसँग युद्ध भए लेबनानलाई ‘पत्थर युग’ मा फर्काउने धम्की दिएको थियो ।

संयुक्त राष्ट्रसंघका अनुसार हिजबुल्लाह र इजरायलबीचको भिडन्तका कारण सीमा क्षेत्रबाट करिब ९० हजार मानिस विस्थापित भएका छन् । यीमध्ये अधिकांश लेबनानका छन् ।

यी झडपमा करिब एक सय सर्वसाधारणको मृत्यु भएको छ भने इजरायली आक्रमणमा ३ सय ६६ हिजबुल्लाह लडाकू मारिएका छन् ।

इजरायली अधिकारीहरूका अनुसार हिजबुल्लाहको आक्रमणका कारण उनीहरूको देशका ६० हजार मानिसहरू घर छाड्न बाध्य भएका छन् भने ३३ जनाको ज्यान गएको छ ।

बीबीसीको स्याटेलाइटमार्फत् दक्षिणी लेबनानमा ३२०० भन्दा बढी भवनहरू पूर्ण वा आंशिक रूपमा ध्वस्त भएको देखाउँछ ।

अर्कोतर्फ इजरायली मिडियाले देशको उत्तरी भागमा एक हजारभन्दा बढी भवनमा क्षति पुगेको बताएको छ ।

इजरायलको सबैभन्दा कडा प्रतिद्वन्द्वी

बेलायतस्थित सैन्य मामिलाका विशेषज्ञ जस्टिन क्रम्प भन्छन्, ”हिजबुल्लाह सायद इजरायलको सबैभन्दा कठिन प्रतिद्वन्द्वी हो ।”

जस्टिन क्रम्पले बेलायती सेनामा वर्षौंसम्म सेवा गरिसकेका छन् र पछि ‘सबलाइन’ नामक परामर्श कम्पनी स्थापना गरेका छन् । उनी भन्छन्, “हिजबुल्लाहसँग सन् २००६ मा भएको सबै थोक छ, अहिले त्यससँग थप हतियारहरू छन् ।”

अमेरिकी गुप्तचर एजेन्सी सीआईएका अनुसार हिजबुल्लाहसँग हाल १.५ लाख गोला र मिसाइल छन् भने लडाकुको संख्या ४५ हजार छ ।

विगतमा हिजबुल्लाह प्रमुख हसन नसरल्लाहले आफूसँग एक लाखभन्दा बढी लडाकु रहेको दाबी गरेका थिए ।

इजरायलसँगको जुलाई २००६ को युद्धमा हिजबुल्लाहले काट्युशा, ग्राड रकेट र एन्टी-ट्याङ्क मिसाइलहरू व्यापक रूपमा प्रयोग गरेको थियो । यस अवधिमा हिजबुल्लाह लडाकुहरूले रूसी कर्नेट निर्देशित मिसाइलहरू प्रयोग गरेको पनि देखियो ।

सैन्य मामिलाका विशेषज्ञ जस्टिन क्रम्प भन्छन्, ”इजरायललाई वायु सेनामा फाइदा छ तर, हिजबुल्लाहले धेरै दुर्गम क्षेत्रमा यसको जटिल स्थानबाट फाइदा लिन्छ ।”

उनका अनुसार हिजबुल्लाहले आफ्नो सवारी साधन र मिसाइल प्रक्षेपण स्थलहरू लुकाउने क्षमता बढाएको छ र त्यसैले इजरायली वायुसेनाले मात्रै हिजबुल्लाहलाई इजरायलमा मिसाइल आक्रमण गर्नबाट रोक्न पर्याप्त हुनेछैन ।

मिसाइल र हतियार हिजबुल्लाहद्वारा कब्जा

हिजबुल्लाहले आफूसँग कति र कुन मिसाइलहरू छन् भनेर कहिल्यै खुलासा गर्दैन । यो सबै परिस्थितिमा थाहा हुन्छ, जब लडाकुहरूले ती मिसाइलहरू प्रयोग गर्छन् ।

पछिल्ला वर्षहरूमा बाहिर आएका धेरै गुप्तचर रिपोर्टहरूका अनुसार हिजबुल्लाहका लागि हतियारको सबैभन्दा ठूलो स्रोत इरान हो, जसले इराक र सिरिया हुँदै यस संगठनलाई हतियार आपूर्ति गर्दछ ।

ती हतियारहरूमा अल्मास ३ एन्टी-ट्याङ्क मिसाइल पनि समावेश छ, जुन आधुनिक इरानी हतियार हो ।

हिजबुल्लाहले हालै इजरायलविरूद्ध बर्किन र जिहाद मुघानिया मिसाइल प्रयोग गरेको थियो । हिजबुल्लाहले यो मिसाइललाई सन् २०१५ मा सिरियामा मारिएका आफ्ना एक नेताको नाममा राखेको हो ।

कार्डिफ युनिभर्सिटीका प्रोफेसर अमेल साद भन्छन्, “हामीले अहिले जे देखिरहेका छौँ, त्यो हिजबुल्लाहको संस्करण हो जुन २००६ मा भएको भन्दा धेरै आधुनिक छ ।”

अमेल सादले लेबनानी संगठनमा ‘हिजबुल्लाहः राजनीति र धर्म’ नामक पुस्तक पनि लेखेका थिए ।

“हिजबुल्लाह अब खेलमा एक हाइब्रिड खेलाडी मात्र होइन,” उनी लेख्छन्, “तर, एक जसले परम्परागत सेना र एक अपरंपरागत संगठनको विशेषताहरू साझा गर्दछ ।”

हिजबुल्लाहसँग रूसी मिसाइल

हिजबुल्लाह प्रमुख हसन नसरल्लाहले धेरै पटक आफ्नो संगठनसँग इजरायलको मध्य क्षेत्रसम्म पुग्न सक्ने क्षेप्यास्त्र रहेको बताएका छन् ।

हिजबुल्लाहको निकट मानिने लेबनानी टिभि च्यानल मियादिनसँग सम्बद्ध पत्रकार र विश्लेषक अली जजिनी भन्छन्, ”हसन नसरल्लाहको भनाइअनुसार संगठनसँग ३०० किलोमिटरसम्म मार हान्न सक्ने छोटो दुरीका ब्यालेस्टिक मिसाइलहरू रहेको संकेत गरेको छ ।”

उनले लेबनान र इजरायलबीचको दूरी छोटो रहेको र यसले हिजबुल्लाहलाई फाइदा हुने भएकोले इजरायली सेनालाई मिसाइल आक्रमणसँग लड्न कम समय दिने बताए ।

अली जाजिनीका अनुसार यी इरानी जुल्जिल र फतह ११० मिसाइल हुन सक्छन् ।

हिजबुल्लाहसँग यी मिसाइलहरूको उपस्थितिको एउटा प्रमाण इन्टरनेटमा प्रसारित भएका तस्विरहरू हुन् ।

सैन्य मामिलाका विज्ञ जस्टिन क्रम्पले यो मिसाइल हिजबुल्लाहले सिरियाबाट लिएको हुनसक्ने बताएका छन् । इरानले प्रायः रूसी हतियार र क्षेप्यास्त्रको प्रतिलिपि बनाउँछ र यो हतियार इरानी आपूर्तिकर्ता मार्फत हिजबुल्लाह पुगेको हुन सक्छ ।

युद्धमा ड्रोनको प्रयोग

मिसाइल बाहेक यस पटकको सम्भावित युद्धमा ठूलो परिवर्तन भनेको हिजबुल्लाहले ड्रोनमा आफ्नो निर्भरता बढाउनेछ । ती ड्रोनहरूमा मिसाइलहरू पनि जडान गर्न सकिन्छ ।

जस्टिन क्रम्प भन्छन्, “हिजबुल्लाहले ती ड्रोनहरूलाई अझ राम्रो र नयाँ तरिकामा प्रयोग गरिरहेको छ ।”

उनी भन्छन्, ”हिजबुल्लाहसँग सन् २००६ देखि छुट्टै ड्रोन इकाई छ र ती सबै सैन्य शैलीका ड्रोन थिए । तर, अब तिनीहरू प्रायः व्यावसायिक ड्रोनहरूमा भर पर्छन्, जस्तै अन्य सशस्त्र संगठनहरूले जस्तै ड्रोनहरू युद्धको केन्द्रबिन्दु बन्छन् ।”

तर, यस सम्बन्धमा पत्रकार अली जाजिनीले व्यावसायिक ड्रोनलाई सजिलै जाम वा निष्क्रिय पार्न सकिने बताउँछन् । हिजबुल्लाहसँग सैन्य शैलीको ड्रोनहरू पनि छन्, जुन यसले उत्तरी इजरायलमा सैन्य सुविधाहरूमा जासुसी गर्न प्रयोग गरेको दाबी गर्दछ ।

हालै इजरायली मिडियामा हिजबुल्लाहको एक ड्रोनको बारेमा जानकारी दिइएको थियो, जुन इरानी शहीद १०१ प्रकारको ड्रोन थियो र यसले उडान गर्दा कुनै आवाज निकाल्दैन ।

यस कारणले यो ड्रोनलाई राडारको सहायताले नियन्त्रणमा लिन गाह्रो हुन्छ किनभने यो उच्च उचाइमा उडान गर्दैन । हिजबुल्लाहका नजिकका स्रोतहरूका अनुसार ती ड्रोनहरू विगतमा यमनी र इराकी संगठनहरूले पनि प्रयोग गरेका थिए ।

अली जाजिनीले गत वर्षको अक्टोबरको हिजबुल्लाह र आजको हिजबुल्लाहबीच ठूलो भिन्नता रहेको बुझेका छन् ।

“इजरायलसँग सिग्नल इन्टेलिजेन्स, जामिङ र सञ्चारको सन्दर्भमा सबैभन्दा उन्नत प्रविधि छ । लगभग २० किलोमिटरको दूरीबाट इजरायल भित्र ड्रोन पठाउनु र संवेदनशील सुविधाहरूको फोटो खिच्नुले हिजबुल्लाहले केही पाठ सिकेको र उन्नत इजरायली प्रविधिसँग व्यवहार गर्ने तरिका फेला पारेको देखाउँछ ।”

हिज्बुल्लाहको ड्रोन कार्यक्रमको क्षमता इजरायली हर्मीस ४५० वा हर्मेस ९०० ड्रोनलाई खसालेर र हिजबुल्लाहले इजरायली विमानलाई लेबनानी हवाई क्षेत्रबाट बाहिर निकालेको घोषणाद्वारा प्रदर्शन गरिएको थियो ।

यो सबै सुनेर केही मानिसहरूले लेबनानी सैन्य संगठनले इजरायललाई रोक्न हवाई सैन्य रणनीति बनाएको बताएका छन् । तर, विश्लेषकहरू भन्छन्, ”हिजबुल्लाहको वायु सेनाको क्षमतालाई बढाइचढाइ गरिएको छ ।”

यस विषयमा प्रष्ट पार्दै अली जाजिनी भन्छन्, ‘वायुसेनाको लडाइँको विषय अलि जटिल छ किनभने यहाँ कुनै एउटा विमानलाई ध्वस्त पार्ने विषय होइन, यो क्रम जारी रहनुपर्छ । मेरो मतलब के हो भने लगातार १० दिनसम्म लडाकु विमानहरू खसाल्ने क्षमता हुनुपर्छ ।”

हिजबुल्लाहको वायुसेना क्षमताको बारेमा टिप्पणी गर्दै उनी भन्छन्, “उद्देश्य इजरायली विमानको संख्या घटाउने हो र आफ्नो उद्देश्यमध्ये एक सफल भएको हुनुपर्छ ।”

यस लेबनानी पत्रकारका अनुसार तर, सत्य यो हो कि इजरायली विमानलाई लेबनानी वायुक्षेत्रमा प्रवेश गर्नबाट रोक्नको लागि हिजबुल्लाहसँग आवश्यक क्षमता हुन अझै टाढा छ ।

जस्टिस क्रम्प पनि यस विषयमा अली जाजिनीसँग सहमत देखिन्छन् । उनी भन्छन्, ”हिजबुल्लाह ती इजरायली विमानहरूलाई रोक्न सफल हुन सक्छ, जुन उच्च उचाइमा उडान गर्दैनन् तर, इजरायली विमानहरू पनि अग्लो उडान गर्न सक्छन् ।”

उनका अनुसार हिजबुल्लाहले इजरायली विमानका लागि लेबनानको हवाई क्षेत्र पूर्ण रूपमा बन्द गर्न सक्दैन ।

जस्टिन क्रम्प विश्वास गर्छन् कि हिजबुल्लाहसँग पनि हतियार हुन सक्छ, जुन होथीहरूले यमनमा प्रयोग गरिरहेका छन् र हमास र हुथीहरूसँग भएका सबै हतियारहरू हिजबुल्लाहमा पनि उपलब्ध छन् ।

“यस क्षेत्रका संगठनहरूले सबै अनुभव, प्रविधि र हतियारहरू आपसमा साझा गर्छन् तर, हिजबुल्लाहसँग ती सबै गिरोहहरूमध्ये सबैभन्दा आधुनिकता र अनुभव छ ।” उनी भन्छन् ।

अमेल साद भन्छन्, ”युद्धको बारेमा कुनै पनि भविष्यवाणी गर्न यो युद्ध कुन परिस्थितिमा लडिरहेको छ हेर्नु आवश्यक छ ।”

उनी थप भन्छिन्, ”अब एरेनासको एकता (एउटै शत्रू विरूद्ध लड्ने धेरै संगठनहरू) र ‘प्रतिरोधको अक्ष’ को एउटै छातामा इजरायल विरूद्ध लडिरहेका सबै संगठनहरूले मनमा राख्नु पर्ने कुराहरू प्रतिनिधित्व गर्दछ ।”

यो स्पष्ट छैन कि यी सबै समूहहरू हिजबुल्लाह विरूद्धको युद्धमा प्रतिरोध गर्नेछन् तर, हामीलाई थाहा छ कि इरानको विदेश मन्त्रालयले इजरायललाई चेतावनी दिएको छ ‘लेबनानमा कुनै पनि नयाँ कार्यको मामलामा अप्रत्याशित सामना गर्नुपर्नेछ’ भनेर ।

लेबनान र इजरायलबीच सबै सीमा तनावको बावजूद सन् २००० जुलाईको युद्ध र दक्षिणी इजरायलमा अक्टोबर ७ को आक्रमणको बीचको समयमा शान्ति छ । तर, यसको अर्थ दुवै पक्षले आगामी समयको लागि तयारी नगरेको र त्यो समय चाँडै आउँदैछ भन्ने होइन । –बीबीसी