इमान खलिफ : आईबीए र आईओसी बीचको द्वन्द्वको सिकार, उत्कृष्ट प्रदर्शन गर्दा ‘पुरुष’ भन्दै विवाद !

काठमाडौं । पेरिस ओलम्पिकमा बिहीबार भएको बक्सिङ खेलले ठूलो विवाद सिर्जना गरेको छ । ओलम्पिकमा अल्जेरियन महिला बक्सर इमान खलिफलाई पुरूष भएको र महिलाविरूद्ध खेलेको आरोप छ ।

इटालियन बक्सर एन्जेला कारिनीले ४६ सेकेण्डमा आफूसँगको फाईट छोडेर ‘आफ्नो ज्यान बचाउन’ भन्दै रिङबाट बाहिरिएकी थिइन् ।

त्यसपछि खलिफमा पुरूषमा पाइने हर्मोन टेस्टोस्टेरोनको उच्च मात्रा रहेको र त्यसैले ओलम्पिकमा महिला बक्सिङ खेल्नु गैरकानुनी भएको बताइयो ।

तर, यो पूरै मामिलामा लैङ्गिक विषयमा नयाँ बहस सुरु भएको छ । अब जानौं, यसको सम्पूर्ण मामिला के हो ? अहिलेसम्म के भयो ?

वास्तवमा अल्जेरियन बक्सर इमान खलिफ र ताइवानी बक्सर लिन यू-टिङलाई गत वर्ष विश्व बक्सिङ च्याम्पियनसिपबाट लैङ्गिक योग्यता परीक्षणमा असफल भएको कारणले बाहिर निकालिएको थियो ।

तर, दुवैलाई पेरिस ओलम्पिक खेल्न अनुमति दिइयो ।

पेरिस ओलम्पिकमा २५ वर्षीय खलिफ ६६ केजी तौल समूहमा इटालीकी कारिनीलाई हराउँदै क्वाटरफाइनलमा पुगेकी छन् । ५७ केजी तौल समूहमा लिन यू-टिङ उज्वेकिस्तानकी सिटोरा टुर्डिबेकोभालाई हराउँदै अन्तिम आठमा पुगेकी छन् ।

सन् २०२३ मा यी दुई महिला बक्सरलाई अयोग्य घोषित गरेपछि उनीहरूलाई पेरिस ओलम्पिक खेल्न दिएको स्वीकृति अहिले विवादास्पद बनेको छ ।

कतिपयले यो निर्णयलाई लिएर अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक कमिटी अर्थात् आईओसीको आलोचना गरिरहेका छन् ।

अर्कोतर्फ बिहीबार इमान खलिफविरूद्धको खेल ४६ सेकेण्डमै छाड्ने कारिनीले उनीसँग माफी मागेकी छिन् । करिनी आफ्नो ज्यान जोगाउन म्याच समाप्त गरेँ भन्दै रिङबाट बाहिरिएकी थिइन् ।

तर, खलिफले आफू स्वर्ण जित्न आएको र जोसँग पनि लड्न सक्ने बताएकी छन् ।

विगतमा ओलम्पिकमा बक्सिङ प्रतियोगिता आयोजना गर्ने अन्तर्राष्ट्रिय बक्सिङ एजेन्सी (आईबीए)ले भने महिला प्रतियोगितामा खलिफ र लिनलाई प्रतिस्पर्धा गर्न दिएकोमा आइओसीको खुलेर आलोचना गरेको छ ।

यो कुरा बुझ्नको लागि, केहि प्रश्नहरूको उत्तर जान्न महत्त्वपूर्ण छ-

खलिफ जन्मँदा केटी
खलिफ सधैं महिला वर्गमा खेल्दै आएकी छिन् । अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक कमिटीले उनलाई महिला खेलाडीका रूपमा मान्यता दिएको छ ।

शुक्रबार अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक कमिटीका प्रवक्ता मार्क एडम्सले भने, ‘अल्जेरियाका बक्सर खलिफ छोरीको रूपमा जन्मेकी थिइन् । उनी युवतीका रूपमा दर्ता भएकी छन् । उनी महिला भएर जीवन बिताइरहेकी छन् । उनलाई एक महिला मानिन्छ र उनको राहदानीमा उनको लिंग महिला छ ।’

उनले थप भने, ‘यो ट्रान्सजेन्डर मुद्दा होइन । यस मामिलामा केही भ्रम उत्पन्न भएको छ र मानिसहरूलाई एक पुरूषले महिलासँग प्रतिस्पर्धा गरिरहेको बताइएको छ । जबकि त्यस्तो केही छैन । कुनै पुरूषले महिलासँग झगडा नगरेको भन्ने कुरामा पूर्ण सहमति छु ।’

खलिफले अल्जेरियामा केटीको रूपमा हुर्किँदै गरेको अनुभवहरू वर्णन गर्छिन् । केटासँग फुटबल खेल्दा आफूमाथि कसरी भेदभाव भएको उनी बताउँछिन् ।

मार्च २०२४ मा उनले भनेकी थिइन्, ‘आफ्नो बाटोमा अवरोध आउन नदिनुहोस् । त्यस्ता बाधाहरू हटाउन प्रयास गर्नुहोस् । मेरो सपना स्वर्ण पदक जित्ने हो र म अल्जेरियाका अल्पसंख्यक बालबालिका र केटीहरूलाई मेरो जितबाट प्रेरित गरून् भन्ने चाहन्छु ।’

त्यहाँ कुनै जानकारी छैन कि खलिफले आफूलाई एक महिलाबाहेक अरू केहीको रूपमा परिचय गराइन् ।

खलिफको बक्सिङ करियर अहिलेसम्म कस्तो रह्यो ?

२५ वर्षीया खलिफ विगत आठ वर्षदेखि बक्सिङ खेल्दै आएकी छन् । उनले १९ वर्षको उमेरमा एमेच्योर प्रतियोगितामा भाग लिइन् । सन् २०१८ मा उनी विश्व च्याम्पियनसिपमा १७औं स्थानमा थिइन् । उनी २०१९ मा भएको विश्व बक्सिङ च्याम्पियनसिपमा १९औं स्थानमा रहेकी थिइन् ।

सन् २०२० को टोकियो ओलम्पिकमा उनी पहिलो पटक ओलम्पिकमा सहभागी भएकी थिइन् । ६० केजी तौल समूहमा उनी क्वार्टरफाइनलमा आयरल्यान्डकी केली ह्यारिङटनसँग ५–० ले पराजित भइन् । उक्त प्रतियोगितामा ह्यारिङ्टनले नै स्वर्ण पदक जितेकी थिइन् ।

उनी विश्व च्याम्पियनसिपमा पदक जित्ने पहिलो अल्जेरियन बक्सर हुन् । सन् २०२२ मा उनले आयरल्याण्डकी एमी ब्रोडहर्स्टसँग हारेर रजत पदक जितिन् ।

ब्रोडहर्स्टले अब बेलायतको प्रतिनिधित्व गर्दछिन् । यसपछि खलिफले सन् २०२२ को अफ्रिकन च्याम्पियनसिप जितेकी थिइन् र सोही वर्ष मेडिटेरेनियन गेम्समा पनि विजयी भएकी थिइन् ।

सन् २०२३ मा उनले अरब खेलकुदमा ६६ केजी तौल समूहमा स्वर्ण पदक जितिन् । सेनेगलमा भएको अफ्रिकन ओलम्पिकको फाइनलमा मोजाम्बिककी अलसिन्डा पांगुआनालाई हराएर उनले सन् २०२४ ओलम्पिकमा आफ्नो सहभागिता सुनिश्चित गरेकी थिइन् ।

खलिफले अहिलेसम्म ५१ खेल खेलिसकेका छन् । जसमध्ये उनले ४२ वटा जितेका छन् । उसले नौ खेलमा हार व्यहोरेकी छन् । ४२ जितमध्ये उनले छ नकआउटमा जित हासिल गरेकी छन् ।

करिनिमाथि खलिफको विजय किन विवादास्पद ?
करिनीमाथिको जितपछि खलिफले सामना गरिरहेको आलोचना प्रायः सन् २०२३ मा भारतको नयाँ दिल्लीमा भएको विश्व बक्सिङ च्याम्पियनसिपबाट अयोग्य ठहरिएको तथ्यमा आधारित छ ।

चीनकी याङ लुविरूद्धको स्वर्ण पदकको खेलमा प्रवेश गर्नुअघि नै उनी अन्तर्राष्ट्रिय बक्सिङ संघको लैङ्गिक योग्यता परीक्षामा असफल भइन् ।

सुरुमा उनले खेलकुद मध्यस्थता अदालतमा यसविरूद्ध पुनरावेदन गरेपनि पछि फिर्ता लिएकी थिइन् । रूसको नेतृत्वमा रहेको अन्तर्राष्ट्रिय बक्सिङ संघले भनेको थियो, ‘खलिफले महिला प्रतियोगितामा भाग लिनको लागि आईबीए नियम अनुसार योग्यता मापदण्ड पूरा गरेको पाइँदैन ।’

आईबीए नियमअनुसार बक्सरहरूले आफ्नै लिङ्गका बक्सरहरूविरूद्ध लड्नेछन्, अर्थात् महिलाविरूद्ध महिला र पुरूषविरूद्ध पुरूष ।

‘यदि कुनै व्यक्तिमा एक्स-एक्स क्रोमोजोम छ भने आईबीएअनुसार उ महिला हो र यदि कसैसँग एक्स-वाई क्रोमोजोम छ भने ऊ पुरूष हो ।’

अन्तर्राष्ट्रिय बक्सिङ एसोसिएसनले खलिफको टेस्टोस्टेरोन स्तर परीक्षण गरिएको कुरा अस्वीकार गरेको छ ।

तर, बिहीबार बीबीसी खेलकुद सम्पादक ड्यान रोनसँगको अन्तर्वार्तामा आईबीएका सीईओ क्रिस रोबर्ट्सले भने, ‘खलिफ र लिन दुवैको अवस्थामा एक्स-वाई क्रोमोजोमहरू भेटिएका थिए ।’

रोबर्ट्सले खलिफको शरीर जैविक रूपमा पुरूष नभएको देखाउने अनुसन्धानका विभिन्न पक्षहरू रहेको बताए ।

अर्कोतर्फ अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक कमिटीले अनुसन्धानको शुद्धतामा शंका व्यक्त गरेको छ ।

समितिका प्रवक्ता पार्क एडम्सले भने, ‘हामीलाई प्रोटोकल के थियो थाहा छैन । हामीलाई पनि थाहा छैन कि परीक्षण सही थियो वा थिएन । हामीलाई थाहा छैन कि हामीले अनुसन्धानलाई विश्वास गर्नुपर्छ कि पर्दैन ।’

उनले थप भने, ‘परीक्षण हुनु र यसको शुद्धता हुनु र त्यो प्रोटोकल स्वीकार्नुमा फरक छ ।’

तर, बीबीसीले लैङ्गिक योग्यता परीक्षणमा के-के कुराहरू परीक्षण गरिन्छ भन्ने कुरा अहिलेसम्म पत्ता लगाउन सकेको छैन ।

ओलम्पिक बक्सिङ नियममा के परिवर्तन भयो ?
विगतका प्रतियोगिताहरू भन्दा फरक टोकियो ओलम्पिकमा बक्सिङ प्रतियोगिता आईबीएको सट्टा अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक समितिले आयोजना गरेको थियो ।

सन् २०१९ मा अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक समितिले वित्तीय मामिला, प्रशासन, नैतिकता, रेफ्री र निर्णयहरूमा उठेको चिन्तालाई ध्यानमा राख्दै अन्तर्राष्ट्रिय बक्सिङ समितिलाई निलम्बन गरेको थियो ।

अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक समितिले तोकेका आवश्यक सुधारहरू कार्यान्वयन गर्न असफल भएपछि अन्तर्राष्ट्रिय बक्सिङ संघले सन् २०२३ मा खेलकुदको विश्व परिचालक निकायको हैसियत खोसिएको थियो ।

एक अपीलपछि यो निर्णय अप्रिल २०२४ मा खेलकुदको लागि मध्यस्थता अदालतले पनि समर्थन गरेको थियो ।

अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक समितिले खलिफ र ताइवानका लिन यु–टिङलाई सन् २०२३ को विश्व च्याम्पियनसिपबाट प्रतिबन्ध लगाउने गरेको निर्णय चार महिनापछि अन्तर्राष्ट्रिय बक्सिङ संघले खारेज गरेको थियो ।

२०२१ मा अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक समितिले ‘लैङ्गिक पहिचान र लैङ्गिक भिन्नताको आधारमा निष्पक्षता, समावेशीकरण र गैर-भेदभाव’मा एक रूपरेखा जारी गर्‍यो ।

यस दस्तावेजमा दश नियम होइन, १० सिद्धान्त दिइएको थियो । खेलाडी छनोट गर्दा राष्ट्रिय खेलकुद निकायले पालना गर्नुपर्ने बताएको थियो ।

अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक समितिले आफ्नो अन्तर्राष्ट्रिय महासंघद्वारा स्थापित ओलम्पिक खेलहरूमा प्रतिस्पर्धा योग्यताको मापदण्ड पूरा गर्ने कुनै पनि खेलाडीको सहभागितालाई समर्थन गर्ने बताएको छ ।

आईओसीले आफ्नो आईएफ अर्थात् अन्तर्राष्ट्रिय महासंघमार्फत् योग्यता हासिल गरेका कुनै पनि खेलाडीलाई लैङ्गिक पहिचान वा यौन विशेषताको आधारमा भेदभाव गर्ने छैन ।

बक्सिङमा कस्तो प्रकारको परीक्षण गरिन्छ ?
सन् २०१९ मा ओलम्पिकमा डोपिङ नियन्त्रणको जिम्मेवारी अन्तर्राष्ट्रिय परीक्षण एजेन्सीलाई सुम्पिएको थियो ।

आईओसीले डोपिङ उत्पादनहरू प्रयोग गर्ने वा प्रदान गर्ने जो कोहीविरूद्ध शून्य सहनशीलता अपनाउने बताएको छ । यस परीक्षणमा खेलाडीको टेस्टोस्टेरोन स्तर जाँच गरिन्छ ।

आईबीएका सीईओले भनेका छन्, ‘पुरूषको तुलनामा धेरै महिलामा टेस्टोस्टेरोनको मात्रा बढी हुन्छ । त्यसैले टेस्टोस्टेरोन परीक्षण जादुको छडी हो भन्ने धारणा सही होइन ।’

अब यस विषयमा ट्रान्सजेन्डर पक्षमा बहस भइरहेको छ कि छैन भन्ने प्रश्न उठेको छ । होइन, त्यहाँ कुनै सङ्केत छैन कि खलिफले ट्रान्सजेन्डर वा अन्तरलिङ्गीको रूपमा पहिचान गरेकी छन् । –बीबीसी