दक्षिण अमेरिकाकै सुरक्षित मानिने इक्वेडर कसरी बन्यो गिरोहको देश ?

काठमाडौं । ‘अहिले देशमा खतराबाहेक केही छैन । कुन बेला मृत्युको मुखमा पुगिन्छ कसैलाई थाहा छैन,’ पल भन्छन् ।

छोटो कद, पातलो ज्यान भएका करिब ३० वर्षका उनी इक्वेडरको सबैभन्दा हिंसात्मक आपराधिक गिरोहका सदस्य हुन्।

पल (नाम परिवर्तन) डेढ वर्षदेखि प्रतिद्वन्द्वी समूहको हिट लिस्टमा छन् ।

आफू अझै जिउँदो हुनुको एउटै कारण आफ्नी आमाको प्रार्थना भएको उनको विश्वास छ । ‘भगवानले मलाई माथि नचाहेजस्तो छ, र शैतानले पनि चाहेनन् । त्यसैले म यहीँ छु ।’ पल भन्छन् ।

पलले आफ्नो जीवनको लगभग आधा समय गिरोहमा बिताएका छन् । उनी १५ वर्षको उमेरदेखि आपराधिक गिरोहमा सामेल भएका थिए । उनी सुरुमा ‘रेभ्स, पार्टीहरू’मा रमाइलो गर्न पाइन्छ भन्ने लोभमा त्यस पेसामा आबद्ध भए ।

इक्वेडरको सबैभन्दा ठूलो शहर ग्वायाकिलको नजिक गुडिरहेको कारमा आफ्नो कथाव्यथा बताउँदैछन् पल । उनलाई डर छ कि यदि ऊ अझै धेरै लामो समयसम्म बाँचे भने गिरोहकै शत्रूबाट मारिनेछन् । जिवनमा अझै धेरै रक्तपातको अवस्था देख्न बाँकी रहेको उनी बताउँछन् ।

गिरोहमा उनी जानजान सामेल भने भएका होइनन्, देशको माहोलले त्यस्तो अवस्था सिर्जना गरेको हो ।

‘म सम्मान चाहन्थें,’ पल भन्छन्, ‘परिस्थितिले इक्वेडरलाई गिरोहको देश बनाउने २० वटासम्म गिरोहमा सामेल हुन बाध्य भएँ ।’

कुनैबेला इक्वेडर दक्षिण अमेरिकाको सबैभन्दा सुरक्षित देश थियो । अहिले परिस्थिति फेरियो, देशको पहिचान बदलियो । अहिले इक्वेडरलाई गिरोहको देश भनेर चिनिन्छ ।

इक्वेडरमा गालापागोस टापुहरू जस्ता मनमोहक ठाउँ छन्, ठुला घना जंगल । पर्यटकको ओहिरो लाग्ने ठाउँ हो इक्वेडर ।

तर, अब यो ल्याटिन अमेरिकी देशमा रेकर्ड कायम गरेको छ हत्या दरले ।

सन् २०२३ मा स्थानीय प्रहरीले लगभग ८ हजार जनाको हत्या भएको जनाएको छ । जुन सन् २०१८ को तुलामामा आठ गुणा बढी हो । र, इक्वेडर हत्याको मामलामा मेक्सिको र कोलम्बिया जस्ता देशहरू भन्दा अगाडि रहेको छ ।

यस वर्षको जनवरीमा इक्वेडरको एक घटना विश्वभर हेडलाइन बनेको थियो, जब एक टिभी स्टेशन प्रत्यक्ष प्रसारणको क्रममा सशस्त्र मास्क लगाएका बन्दुकधारीको समूहले पुगेका थिए ।

सोहीबेला एकै समयमा गिरोहहरूले अपहरण गरे र धेरै शहरहरूमा विस्फोट गराए, र कैदीहरूले जेलहरूमा दंगा गरे।

दुई महिनाअघि मात्र सपथ लिएका राष्ट्रपति ड्यानियल नोबोवाले संकटकालको घोषणा गरेका थिए । त्यसयता प्रहरीले १६ हजारभन्दा बढी जनालाई पक्राउ गरेको छ ।

राष्ट्रपति नोबोवाले ‘आन्तरिक सशस्त्र द्वन्द्व’को स्थिति कायम राख्न सेनालाई असाधारण शक्ति तथा अधिकार दिएका छन् ।

नोबोवा कडा बन्दुक नियन्त्रण नीति र कडा जेल सजाय जस्ता थप उपायहरू कानुनमा समावेश गर्ने पक्षमा दृढ भएर लागेका छन् । जसको २१ अप्रिलमा जनमत संग्रह हुँदैछ ।

देशमा हत्या हिंसाको वृद्धिका कारण धेरै इक्वेडोरवासीहरूको जीवन परिवर्तन भएकोमा कुनै शंका छैन।

डा. गेब्रिएला अल्मेडा भन्छिन्, ‘ सबैको आँखामा चिन्ता र आतंकित आक्रमणबाट पीडित भएकाहरूको जस्तो डर देखिन्छ ।’

डाक्टर अल्मेडा आफैं पनि रातको समयमा घरबाट बाहिर निस्कन डराउँछिन् । ‘यहाँ नजिकै हालसालै चार जनाको अपहरण भएको थियो, जसले मनमा अझै डर छ ।’ उनी भन्छिन्।

छिमेकी देश कोलम्बियाको लागुऔषध सम्बन्धी हिंसाको बारेमा उनी भन्छिन्, ‘जब म किशोरावस्थामा थिएँ, मलाई कोलम्बियामा के भइरहेको थियो भन्ने कुरा याद छ।’

‘हामीले हाम्रो देशमा त्यस्तो केहि हुन सक्छ भन्ने सोचेका थिएनौं,’ उनी भन्छिन् ।

उनी स्पेनमा बसाइँ सर्ने विचार गरिरहेकी छिन् किनभने इक्वेडरमा जिवनयापन गर्नु ‘एउटा दुःस्वप्न’ भइसकेको छ ।

ग्वायाकिल ड्रग्सको हब
त्यो दुःस्वप्नको धेरै जसो लागूपदार्थको व्यापारको वृद्धिले भएको हो ।

इक्वेडरमा कोकिनको विश्वव्यापी उत्पादन र उपभोग रेकर्ड स्तरमा पुगेको संयुक्त राष्ट्रसंघको लागूऔषध तथा अपराध कार्यालयले जनाएको छ।

सन् २०२० र २०२१ को बीचमा मात्र कोकेन उत्पादन लगभग एक तिहाईले बढेको छ । र, अन्तर्राष्ट्रिय ड्रग कार्टेलहरूले कोलम्बिया र पेरूमा उत्पादित कोकेन तस्करी गर्न नयाँ मार्गहरू खोज्न थालेका छन् ।

इक्वेडर, जुन पेरू र कोलम्बियाको बीचमा छ । जसको कारण लागूऔषध बेचबिखनका लागि यो देश पुल जस्तो बनेको छ ।

तथ्यांकलाई हेर्दा इक्वेडर ड्रग्सको विश्वव्यापी वितरण हबमा परिणत भएको छ, जहाँ ड्रगहरू भण्डारण गरिन्छ, ट्रान्जिटको लागि तयार हुन्छ (प्राय ढुवानी कन्टेनरहरूमा लुकाइन्छ ।) र, अन्तिम गन्तव्यमा पठाइन्छ।

पल जस्ता गिरोहहरूले यसको व्यापारमा मुख्य भूमिका खेल्छन्।

पल भन्छन्, ‘अपेक्षाकृत थोरै मात्रामा लागूपदार्थको कारोबारबाट किलोग्राम कोकिनको तस्करीमा काम गर्न थालेको छु, नयाँ भूमिकामा शिपिंग कन्टेनरहरूमा अन्य उत्पादनहरूबीच अवैध लागूपदार्थ लुकाउने काम हुन्छ ।’

इक्वेडरको कोस्टगार्डका अनुसार इक्वेडरबाट ९० प्रतिशत अवैध लागूऔषध ग्वायाकिल बन्दरगाहबाट निस्कने ढुवानी कन्टेनरहरूमा लुकाइएको छ।

कोस्टगार्डले आफ्नो निगरानी बढाएको छ । तर, यसले आफ्ना कर्मचारीहरूको लागि जोखिम पनि बढेको बताउँछ।

‘विगतमा हामी सामान्य अपराधीहरूसँग व्यवहार गर्दथ्यौं। अब, हामीले देख्ने जो कोहीसँग उच्च क्यालिबर हतियार छ,’ एक तटरक्षक कमाण्डर बताउँछन्।

ती कमाण्डरले गिरोहबाट प्रतिशोधको डरले नाम खुलाउन चाहेनन् । र, आफ्नो अनुहार लुकाउन खैरो बालाक्लाभा लगाउँछ।

उनको सशस्त्र टोलीले दिनको चार गस्ती गर्छ, ठूला जहाजहरूमा राखिएका कन्टेनरहरूमा लागूपदार्थ लुकाउन प्रयास गर्न साना डुङ्गाहरू प्रयोग गर्ने गिरोह सदस्यहरू खोज्दै।

ती कमाण्डर भन्छन्, ‘उनीहरूलाई विगतमा भ्रष्टाचारले बाधा पुर्‍याएको छ ।’

र, पल पुष्टि गर्छन् की गिरोहले मुख्य क्षणहरूमा सुरक्षा क्यामेराहरू फर्काउनको लागि बन्दरगाहमा कसैलाई पैसा तिर्ने गर्दथ्यो । सशस्त्र टोलीले उनीहरूको अवैध गतिविधिहरू पत्ता लगाउन नसकून् ।

पलको लागि अधिक लागूपदार्थको तस्करी भनेको ‘पैसा, राम्रो हतियार हो।’ तर, यसले प्रतिद्वन्द्वी गिरोहहरूबीच रक्तरंजितटर्फ युद्धहरू पनि ल्याउँछ ।

‘सबैले क्षेत्र चाहन्छन्। लागूऔषध बेच्न, तस्करीको लागि, पैसा उठाउन र अपहरणको लागि पनि,’ पल भन्छन् ।

देशमा हतियार वृद्धि भएको छ । सन् २०२० पछि इक्वेडर प्रहरीले बरामद गरेको हतियार ५८ प्रतिशतले बढेको छ । सडकमा आपराधिक गिरोहबीचको तनाव बढ्दै गएपछि कारागारका पर्खालभित्रका हिंसात्मक झडपहरू पनि ज्यान जाने विन्दुमा पुगेका छन् । –बीबीसी