भारत-पाकिस्तान तनाव : सैन्य शक्तिमा कुन देश अगाडि ?

काठमाडौं । पहलगाममा भएको आतङ्कवादी हमलापछि भारत र पाकिस्तानबीच तनाव चरम सीमामा छ । भारतले ठोस सैन्य कारबाही गर्ने सम्भावना रहेको भारतीय सञ्चारमाध्यमको दाबी छ ।

प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले भारत आतङ्कवादी र उनीहरूको पूर्वाधारको पूर्ण विनाश गर्न प्रतिबद्ध रहेको बताएका छन् । यसका लागि सेनालाई पूर्ण स्वतन्त्रता दिइएको छ । कारबाही कहिले, कहाँ र कसरी गर्ने भन्ने निर्णय सेनाले गर्नेछ ।

यता, पाकिस्तानका सूचना मन्त्री अताउल्लाह तरारले भारतले आगामी २४ देखि ३६ घण्टाभित्र पाकिस्तानमाथि आक्रमण गर्न सक्ने दाबी गरेका छन् । भारतको सम्भावित आक्रमणबारे बयान बुधबार बिहान आएको हो ।

सिन्धु नदी सन्धि र अन्य धेरै गम्भीर निर्णयहरू स्थगित गरेपछि भारतले अब के कदम चाल्नेछ ? यो कुरा आगामी दिनहरूमा मात्र स्पष्ट हुनेछ ।

तर, यसैबीच भारत र पाकिस्तानको सैन्य क्षमताको पनि विश्लेषण भइरहेको छ । यस अवस्थामा यदि हामी सैनिकहरूको सङ्ख्याको बारेमा कुरा गर्छौं ।

ग्लोबल फायर पावर इन्डेक्सका अनुसार भारत जनशक्ति अर्थात् सैनिकहरूको सङ्ख्याको हिसाबले अग्रणी छ । भारतमा १४ लाख ५५ हजार ५५० सक्रिय सैन्य अधिकारी र सैनिकहरू छन् ।

पाकिस्तानसँग ६ लाख ५४ हजार सक्रिय सैन्य अधिकारी र सैनिकहरू छन् । यसको अर्थ भारतसँग सैन्य अधिकारी र सैनिकहरूको सङ्ख्या दोब्बरभन्दा बढी छ ।

भारतसँग ५१३ लडाकु विमान छन् र रिजर्भ सिपाहीहरूको हिसाबले पनि धेरै अगाडि छ । भारतमा ११ लाख ५५ हजार रिजर्भ सैनिकहरू छन् । पाकिस्तानसँग ५,५०,००० रिजर्भ सैनिक छन् । यहाँ पनि भारतको शक्ति दोब्बर छ ।

भारत र पाकिस्तानको वायु सेनाको तुलना प्रायः गरिन्छ । यस पक्षको बारेमा कुरा गर्दा ग्लोबल फायर पावर इन्डेक्सका अनुसार भारतसँग कुल विमानहरूको सङ्ख्या २ हजार २२९ छ । पाकिस्तानसँग कुल १ हजार ३९९ विमान छ । यीमध्ये लडाकु विमानहरू हेर्ने हो भने भारतसँग ५१३ लडाकु विमान छ भने पाकिस्तानसँग ३२८ लडाकु विमान छ ।

भारतका लागि फ्रान्सबाट किनिएका लडाकु विमानहरूमध्ये राफेल लडाकु विमान सबैभन्दा विशेष हुनेछ । यसबाहेक फ्रान्सबाट पहिले खरिद गरिएका मिराज २००० र जगुआर विमानहरू भारतको लडाकु विमान फ्लीटमा ठूलो भूमिका खेल्न तयार छन् । यीबाहेक भारतीय वायुसेनामा अर्को ठूलो हतियार छ ।

रुसबाट खरिद गरिएको बहुउद्देश्यीय लडाकु विमान सुखोई सु-३०, यसको चपलता र लामो दूरीको प्रहार क्षमताका लागि परिचित छ । ती सबैले अत्याधुनिक क्षेप्यास्त्रहरूको मद्दतले शत्रुमाथि सटीक आक्रमण गर्न सक्छन् । यी बाहेक मिग २९ र तेजस लडाकु विमानहरूले भारतको वायु शक्तिलाई अझ बलियो बनाउँछन् ।

यसको तुलनामा पाकिस्तानी वायुसेनाको पनि केही अत्याधुनिक लडाकु विमानहरू छन् । J-10C जस्तै, जुन ४.५ पुस्ताको बहुउद्देश्यीय लडाकु विमान हो, जुन पाकिस्तानले दुई वर्षअघि मात्र चीनबाट खरिद गरेको थियो । यो लामो दूरीको क्षेप्यास्त्रहरूले सुसज्जित छ ।

यसबाहेक चीनबाट खरिद गरिएको JF-17 पनि ४.५ पुस्ताको बहुभूमिका लडाकु विमान हो, जसले पाकिस्तान वायुसेनाको रणनीतिमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ । पाकिस्तानसँग अमेरिकामा निर्मित एफ-१६ लडाकु विमानहरूको पुरानो बेडा पनि छ, जुन यसको रणनीतिमा महत्त्वपूर्ण हुन सक्छ ।

यस्तै, भारतसँग २७० वटा ट्रान्सपोर्ट एअरक्राफ्ट छन् भने पाकिस्तानसँग ६४ वटा छ ।

हेलिकप्टरको कुरा गर्दा भारतसँग कुल ८९९ हेलिकप्टर छ । पाकिस्तानसँग कुल ३७३ हेलिकप्टर छ । यदि आक्रमण हेलिकप्टरको तथ्याङ्क हेर्ने हो भने भारतसँग ८० आक्रमण हेलिकप्टर छ भने पाकिस्तानसँग ५७ आक्रमण हेलिकप्टर छ ।

जमिनको युद्धमा कसको कति शक्ति हुन्छ ?

पहिले हेरौं ट्याङ्कको हिसाबले कसको कति शक्ति छ । भारतसँग ४,२०१ ट्याङ्क छ । पाकिस्तानसँग २,६२७ ट्याङ्क छ । कुनै पनि युद्धमा बख्तरबन्द सवारी साधनहरूले प्रमुख भूमिका खेल्छन्; तिनीहरू सिपाही र आपूर्ति ढुवानीमा महत्त्वपूर्ण छन् ।

सामान्य बन्दुकको गोलीले उनीहरूमा कुनै असर गर्दैन । भारतसँग १ लाख ४८ हजार ५९४ बख्तरबन्द सवारी साधन छ भने पाकिस्तानसँग १७ लाख ५१६ बख्तरबन्द छ ।

यदि हामी तोपखानाको कुरा गर्छौं भने भारतसँग ३ हजार ९७५ तोपखाना छ भने पाकिस्तानसँग २ हजार ६२९ तोपखाना छ ।

नौसेना शक्तिमा पनि भारतको प्रभुत्व छ । भारतको नौसेनासँग २९३ जहाज छ । पाकिस्तानसँग १२१ जहाज छ ।

विमान वाहकको हिसाबले भारतसँग दुई विमान वाहक छ, आईएनएस विक्रमादित्य र आईएनएस विक्रान्त । यिनीहरूको विशेष कुरा के हो भने आईएनएस विक्रान्त पूर्ण रूपमा भारतमा निर्माण गरिएको हो, जबकि पाकिस्तानसँग कुनै पनि विमान वाहक छैन ।

नौसेनामा पनडुब्बीहरूको कुरा गर्दा भारतसँग १८ पनडुब्बी छ भने पाकिस्तानसँग ८ पनडुब्बी छ ।

यदि हामी नौसेनाको विनाशकारी युद्धपोतहरूको बारेमा कुरा गर्छौं भने भारतसँग १३ वटा विनाशकारी युद्धपोत छ । जबकि पाकिस्तानसँग कुनै पनि विनाशकारी युद्धपोत छैन ।

अनि अब हेरौं नौसेनामा रहेका फ्रिगेटहरू बीचको प्रतिस्पर्धा कस्तो छ ? फ्रिगेटहरू मध्यम आकारका जहाजहरू हुन्, जुन सुरक्षाको लागि ठूला युद्धपोतसँग हुन्छ र आवश्यक पर्दा शत्रुमाथि पनि आक्रमण गर्न सक्छन् । पनडुब्बीहरूसँग पनि समन्वय गर्न सक्छ ।

भारतसँग १४ वटा फ्रिगेट छ भने पाकिस्तानसँग ९ वटा फ्रिगेट छ ।

भारत र पाकिस्तानबीच सैन्य शक्तिको मुद्दा उठ्दा आणविक बमको कुरा अवश्य आउँछ । जबकि तथ्य यो हो कि आणविक बमलाई आक्रमणको माध्यमको सट्टा निवारकको रूपमा हेरिन्छ । आणविक बमसँग लड्नुको अर्थ युद्ध लगभग सकिएको छ ।

अब हामी यस विषयमा भारत र पाकिस्तान कति शक्तिशालि छन् भनिएको छ भनेर पनि मूल्याङ्कन गरौं । यद्यपि, दुवै देशबाट यसबारे कुनै आधिकारिक जानकारी दिइएको छैन । तर, फेडरेशन अफ अमेरिकन साइन्टिस्ट्स (एफएएस) द्वारा जारी गरिएको स्टेटस अफ वर्ल्ड न्यूक्लियर फोर्सेसको पछिल्लो रिपोर्ट अनुसार भारतसँग लगभग १८० आणविक हतियार छन् भने पाकिस्तानसँग १७० आणविक हतियार छन् । दुवै देशसँग जमिन, समुद्र र हावाबाट यी हतियारहरू प्रहार गर्ने क्षमता छ ।

-एनडीटीभीबाट

सम्बन्धित सामग्री –

तनावबीच भारतले किन्न लागेको राफेल-एम कति शक्तिशाली ?

‘सन्धिको पानी प्रयोग गर्न नसकेको भारतले सिन्धु नदी रोक्न सक्दैन’