पृथ्वीबाट ७०० ट्रिलियन माइल टाढा ग्रहमा फेला पर्‍यो जीवनको सङ्केत

नेपालभ्युज

काठमाडौं । वैज्ञानिकहरूले पृथ्वीबाट टाढा जीवनको प्रमाण फेला पारेको दाबी गरेका छन् । हाल यो कुरा त्यति पुष्टि भएको छैन, तर ताराको वरिपरि घुम्ने यस ग्रहमा जीवन हुनसक्छ ।

क्याम्ब्रिजका वैज्ञानिकहरूको टोलीले K2-18B ग्रहको वायुमण्डलको अध्ययन गरिरहेको छ । यहाँ वैज्ञानिकहरूले पृथ्वीमा पाइने र साधारण सूक्ष्मजीवहरूद्वारा मात्र उत्पादन हुने अणुहरूको सङ्केत फेला पारेका छन् ।

कुनै ग्रहको वायुमण्डलमा जीवनसँग सम्बन्धित रसायनहरू फेला परेको यो दोस्रो पटक हो । यसपटकको अध्ययनले कुनै ग्रहमा जीवनको सम्भावना बढाएको छ । यी सङ्केतहरू नासाको जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपमार्फत पत्ता लगाइएको हो । तर, टोली र स्वतन्त्र खगोलविद्हरूले यी नतिजाहरू पुष्टि गर्न थप डेटा आवश्यक पर्ने कुरामा जोड दिएका छन् ।

यस अनुसन्धानको नेतृत्व गर्ने क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालयका प्राध्यापक निक्कु मधुसूदनले आशा व्यक्त गरे कि चाँडै नै यस्ता प्रमाणहरू फेला पर्नेछन्, जसले यस सम्बन्धमा अन्तिम निष्कर्षमा पुग्न मद्दत गर्नेछ ।

उनले भने, “यो त्यहाँ जीवनको अस्तित्वको अहिलेसम्मको सबैभन्दा बलियो प्रमाण हो । यदि म यथार्थवादी छु भने हामी एक वा दुई वर्षभित्र जीवनको यो सङ्केत निश्चित रूपमा पुष्टि गर्न सक्छौं ।”

जीवनको सम्भावना के छ ?

K2-18B पृथ्वीभन्दा साढे दुई गुणा ठूलो छ । अनि यो यहाँबाट ७०० ट्रिलियन माइल टाढा छ ।

जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोप यति शक्तिशाली छ कि यसले सानो रातो सूर्यबाट आउने प्रकाश प्रयोग गरेर यस ग्रहको रासायनिक संरचनाको विश्लेषण गर्न सक्छ । यो ग्रह यसको वरिपरि घुम्छ ।

आफ्नो अध्ययनमा क्याम्ब्रिजका वैज्ञानिकहरूले पत्ता लगाए कि यस वायुमण्डलमा रहेका दुई अणुमध्ये एउटामा जीवनसँग सम्बन्धित रसायन छ । ती डाइमिथाइल सल्फाइड र डाइमिथाइल डाइसल्फाइड हुन् । पृथ्वीमा यी दुवै ग्यासहरू समुद्री फाइटोप्लाङ्क्टन र ब्याक्टेरियाद्वारा उत्पादन गरिन्छ ।

प्रोफेसर मधुसूदनले पहिलो अवलोकनमा कति ग्यास पत्ता लागेको थियो भनेर बताए । यो देखेर आफू छक्क परेको उनले बताए ।

उनले भने, “हामीले फेला पारेको यो ग्यासको मात्रा पृथ्वीमा रहेको यस्तो ग्यासको मात्राभन्दा हजार गुणा बढी छ । त्यसैले यहाँ जीवनका संकेतहरू वास्तविक देखिन्छन् । यस ग्रहमा जीवन फस्टाउन सक्छ ।”

प्रोफेसर मधुसूदन भन्छन्, “यदि हामी K2-18B मा जीवनको पुष्टि गर्न सक्षम भयौं भने आकाशगङ्गामा जीवन सामान्य छ भन्ने कुरा पनि व्यापक रूपमा पुष्टि गर्न सकिन्छ ।”

यद्यपि, प्राध्यापक मधुसूदनको टोलीले खुलेआम भन्छ – हाल यसमा धेरै ‘यदि र तर’ जोडिएका छन् ।

पहिलो कुरा के हो भने हालैका सङ्केतहरू वैज्ञानिक खोजको रूपमा चिनिने स्तरमा पुगेका छैनन् । यसका लागि अनुसन्धानकर्ताहरूले आफ्नो नतिजा सही छ र यो केवल एक अनियमित अध्ययन मात्र होइन भन्ने कुरामा ९९.९९९९९ प्रतिशत निश्चित हुनुपर्छ ।

वैज्ञानिकहरूको भाषामा वैज्ञानिक खोजहरूको नतिजा ‘फाइभ सिग्मा’सम्म हुनसक्छ ।

नयाँ ग्रहबाट प्राप्त सङ्केतहरू परिणामको हिसाबले तीन सिग्मासम्म जान्छन् । यसको अर्थ शुद्धताको हिसाबले ९९.७ प्रतिशतसम्म हो ।नतिजाको हिसाबले यो धेरै आशाजनक छ ।

हाल यी वैज्ञानिक समुदायलाई आश्वस्त पार्ने परिणामहरू होइनन् । यद्यपि, यो १८ महिना अघि टोलीले प्राप्त गरेको वान सिग्मा नतिजाभन्दा बढी हो, जुन शुद्धताको हिसाबले ६८ प्रतिशत थियो । त्यतिबेला यो नतिजामाथि धेरै शङ्का थियो ।

तथ्याङ्कहरू कति भरपर्दो छन् ?

एडिनबर्ग विश्वविद्यालयकी प्राध्यापक क्याथरिन हेमान्स र स्कटल्याण्डकी खगोलशास्त्री रोयल भन्छिन्, “क्याम्ब्रिज टोलीले फाइभ सिग्माको नतिजा हासिल गरे पनि त्यो ग्रहमा जीवन छ भनेर निश्चित रूपमा भन्न सकिँदैन ।”

हेमान्स अनुसन्धान टोलीको हिस्सा थिएनन् । उनले भने, “यस ग्रहमा जीवनको यति बलियो सङ्केतहरू भएपनि यो ग्यास कहाँबाट उत्पत्ति भइरहेको छ भन्ने प्रश्न अझै पनि बाँकी छ । पृथ्वीमा यो ग्यास समुद्रमा रहेका सूक्ष्मजीवहरूले उत्पादन गर्छन् । तर, ठोस तथ्याङ्कबिना हामी निश्चित रूपमा भन्न सक्दैनौं कि यी ग्यासहरूको उत्पत्ति कुनै विदेशी ग्रहमा जैविक हो । यस ब्रह्माण्डमा हजारौं अनौठा घटनाहरू भइरहेका छन् । हामीलाई थाहा छैन कि यस ग्रहमा कस्तो प्रकारको जैविक गतिविधि भइरहेको छ, जसले यी अणुहरू उत्पादन गर्न सक्छ ।”

क्याम्ब्रिज टोली यस विचारसँग सहमत छ । वैज्ञानिकहरू धेरै समूहमा विभाजित छन् र प्रयोगशालामा निर्जीव वातावरणमा डाइमिथाइल सल्फाइड र डाइमिथाइल डाइसल्फाइड सृजना गर्न सकिन्छ कि भनेर अध्ययन गरिरहेका छन् ।

अन्य अनुसन्धान समूहहरूले K2-18B बाट प्राप्त तथ्याङ्कको आधारमा केही विकल्पहरू सुझाव दिएका छन् । तर, यी जैविक होइनन् । डाइमिथाइल सल्फाइड र डाइमिथाइल डाइसल्फाइडको उपस्थिति र यस ग्रहको संरचनाको बारेमा वैज्ञानिकहरूमाझ धेरै बहस छ । किनभने धेरै अनुसन्धानकर्ताहरूले यस ग्रहमा समुद्र रहेको निष्कर्ष निकालेका छन् । अनि यहाँ अमोनिया छैन । किनभने अमोनिया समुद्र वा यस्तै पानी क्षेत्रले सोस्छ ।

तर, क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालयका प्रोफेसर ओलिभर शर्टलले यो अवस्थालाई पग्लिएका चट्टानहरूको समुद्रको रूपमा मात्र व्याख्या गर्न सकिने बताए ।

“अन्य ताराहरूको परिक्रमा गर्ने ग्रहहरूको बारेमा हामीलाई थाहा भएको सबै कुरा तिनीहरूको वायुमण्डलमा ठोक्किने प्रकाशको सानो अंशबाट आउँछ,” उनले भने, “तर यी अविश्वसनीय रूपमा कमजोर सङ्केतहरू हुन्, जसमा हामीले ध्यान दिनु आवश्यक छ । K2-18B अझै पनि यस ग्रहको संरचनाको बारेमा वैज्ञानिक बहसको एक हिस्सा हो ।”

नासाको एम्स रिसर्च सेन्टरका डा. निकोलर भन भन्छन्, “उनीसँग यो तथ्याङ्कको अर्को व्याख्या छ । उनीहरूले प्रकाशित गरेको अनुसन्धानले K2-18B कुनै सतह नभएको सानो ग्यास विशाल ग्रह हो भन्ने सुझाव दिन्छ ।”

यी दुवै वैकल्पिक व्याख्याहरूलाई धेरै वैज्ञानिक समूहहरूले चुनौती दिएका छन् । तिनीहरू तर्क गर्छन् कि यी व्याख्याहरू जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपबाट प्राप्त तथ्याङ्कसँग असङ्गत छ ।

प्राध्यापक मधुसूदनको विश्वास छ, “यदि विज्ञानको सबैभन्दा ठूलो प्रश्न (पृथ्वी बाहेक अन्यत्र जीवन छ कि छैन भन्ने प्रश्न) को जवाफ दिनुछ भने यसका लागि विज्ञानका धेरै पहाडहरू चढ्नुपर्नेछ । तर, मेरो टोली सही बाटोमा छ भन्ने विश्वास गर्छु ।”

उनी थप्छन्, “अबदेखि दशकौंपछि हामी समयको यो विन्दुलाई फर्केर हेर्न सक्छौं र भन्न सक्छौं कि यो त्यो समय थियो, जब पृथ्वीबाहेक जीवनलाई समर्थन गर्न सक्ने अर्को ग्रह हाम्रो पहुँचमा थियो । सायद हामी ब्रह्माण्डमा हामी बाहेक अरू कोही छ कि छैन भन्ने प्रश्नको उत्तर दिन सक्षम हुनेछौं ।”

-बीबीसीबाट