इरानले अमेरिकासँग ‘बदला’ लिनसक्ने तीन विकल्प

काठमाडौं । इजरायल र इरान बीचको युद्ध दोस्रो सातामा प्रवेश गरेको छ । यसैबीच अमेरिकाले सबैभन्दा सुरक्षित आधार फोर्डोसहित प्रमुख आणविक स्थलहरूमा आक्रमण गरेर इरानलाई अस्थिर बनाउने प्रयास गरेको छ ।

राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले इरानको भूमिगत फोर्डो आणविक सुविधामा विशाल म्यासिभ अर्डनेन्स पेनिट्रेटर बम (१३,६०० किलोग्राम) खसाल्ने आदेश दिएका थिए । हवाई आक्रमणमा नातान्ज र इस्फहानलाई पनि निशाना बनाइएको बताइएको छ ।

आक्रमण लगत्तै ट्रम्पले तीनवटै आणविक स्थलहरू “पूर्ण रूपमा ध्वस्त” भएको घोषणा गरेका थिए । र, यदि इरानले बदला लियो भने “धेरै शक्तिशाली” आक्रमण गरिनेसमेत चेतावनी उनले दिए ।

इरानका सर्वोच्च नेता अयातोल्लाह अली खामेनेईले पहिले नै अमेरिकालाई चेतावनी दिइसकेका थिए, “यदि अमेरिका युद्धमा संलग्न भयो भने उसले “अपूरणीय क्षति” भोग्नेछ र इरानले सबै विकल्पहरू विचार गरिरहेको छ ।”

अमेरिकी अड्डामा आक्रमण

इरानले अमेरिकाको कुनै पनि आक्रमणले आफ्नो हितलाई खतरामा पार्ने चेतावनी दिएको छ ।

यस आक्रमणपछि रिभोलुसनरी गार्ड्सले एक विज्ञप्ति जारी गर्दै भनेको छ – “अमेरिका आफ्नो कार्यमा पछुताउनेछ ।” साथै, सजिलै आक्रमण गर्न सकिने लक्ष्यहरूको सूची पनि जारी गरेको छ ।

अमेरिकाका इराक, बहराइन, कतार, संयुक्त अरब इमिरेट्स (यूएई), साउदी अरेबिया, कुवेत, जोर्डन र सिरियामा सैन्य अड्डाहरू छन् । यी सबै इरानको ब्यालिस्टिक क्षेप्यास्त्रको दायराभित्र पर्दछन् । यसमा कतारमा रहेको विशाल अल-उदेइद हवाई अड्डा र बहराइनमा रहेको नौसेना अड्डा समावेश छ, जहाँ अमेरिकी पाँचौं बेडा तैनाथ छ ।

इरानले शीर्ष कमाण्डर कासिम सुलेमानीको हत्याको बदला लिन इराकमा रहेको अमेरिकी सैन्य अड्डा अल असद एयरबेसमा आक्रमण गरेको थियो । सुलेमानीलाई मार्ने आदेश पनि ट्रम्पले नै जारी गरेका थिए ।

इरानले उक्त आक्रमण अघि नै अमेरिकालाई चेतावनी दिएको थियो, त्यसैले कुनै हताहत भएन तर बेसमा धेरै क्षति भयो । इरानले यस पटक पनि उक्त तरिका अपनाउन सक्छ ।

तर, बढ्दो तनावको वर्तमान अवस्थामा यदि इरान त्यस्तो बिन्दुमा पुग्यो, जहाँ उसले गुमाउन केही बाँकी रहेन भने दूतावासदेखि अमेरिकाको गैर-सैन्य अड्डाहरूसम्म सबै कुरामा आक्रमण गर्न सकिन्छ । वर्तमान अवस्थामा यो खतरा धेरै बढेको छ ।

हर्मुज जलडमरू बन्द

इरानी राजनीतिज्ञ र सैन्य अधिकारीहरूले धेरै वर्षदेखि हर्मुजको जलडमरूम बन्द गर्ने धम्की दिँदै आएका छन् । यो एउटा सामान्य भनाइ हो, जुन पश्चिमी देशहरूसँग इरानको तनाव बढ्दा दोहोरिन्छ ।

हर्मुज जलडमरू फारसी खाडी र ओमानको खाडी बीचको साँघुरो समुद्री मार्ग हो । विश्वमा ढुवानी हुने कुल तेलको पाँच भागको एक भाग यही मार्गबाट ​​गुज्रिन्छ ।

हर्मुज बन्द गर्ने विषयमा बयानबाजी तीव्र भएको छ । कट्टरपन्थीहरूले यसको प्रत्यक्ष प्रभाव विश्वव्यापी तेल बजार र अमेरिकी अर्थतन्त्रमा पर्ने तर्क गरिरहेका छन् ।

इरानको रिभोलुसनरी गार्ड्स कोर्प्सले हालैका वर्षहरूमा उत्पादन र निर्माण गरेको ल्याण्डमाइन, क्रूज मिसाइल र तटीय प्रतिरक्षा, आक्रमणकारी डुङ्गासहित तैनाथ गरेर हर्मुजको जलडमरूम बन्द गर्न सकिन्छ ।

यद्यपि, हर्मुजको जलडमरू बन्द गर्नु इरानको लागि पनि हानिकारक हुन सक्छ । यसले तेलको सबैभन्दा ठूलो ग्राहक चीनसँगको व्यापार समीकरणलाई जटिल बनाउन सक्छ ।

इरानले यसअघि पनि लाल सागर र फारसी खाडीमा रहेका जहाज र अन्य लक्ष्यहरूमा ड्रोन, मिसाइल र ल्याण्डमाइनहरू प्रयोग गरेर आक्रमण गरिसकेको छ, तर यसपटक अमेरिकी कारबाहीपछि यसले साउदी अरेबिया र यूएईजस्ता छिमेकी देशहरूमा रहेका ट्याङ्कर, बन्दरगाह र तेल अड्डाहरूमा शक्तिशाली आक्रमण गर्न सक्छ । यसले विश्वव्यापी तेल क्षेत्रलाई असर गर्न सक्छ ।

ट्रम्पको आदेशमा भएको यो आक्रमणपछि इरानका अति-रूढिवादी नेताहरूले विशेष गरी साउदी अरेबियाका पावर प्लान्टहरूलाई लक्षित गर्न आह्वान गरेका छन् ।

प्रोक्सी कार्ड

इजरायलसँगको युद्ध र अमेरिकी हस्तक्षेपपछि लडाकु समूहहरू समस्याको समयमा इरानको लागि उपयोगी मित्र साबित हुन सक्छन् ।

यदि उनीहरूले इरानसँग हात मिलाएर अमेरिकी अड्डा र आपूर्ति मार्गहरूमा आक्रमण गरे भने आक्रमण सानो हुन सक्छ, तर अमेरिकाको लागि अवस्था चिन्ताजनक हुनेछ ।

इरानले धेरै वर्षदेखि यी समूहहरूलाई पैसा र हतियार उपलब्ध गराउँदै आएको छ, तर यस बिन्दुमा तिनीहरू कुनै गम्भीर लडाइँमा संलग्न हुने स्थितिमा देखिँदैनन् ।

अक्टोबर २०२३ देखि नोभेम्बर २०२४ सम्म इजरायलसँगको युद्धमा हिजबुल्लाह कमजोर भएको छ । यसले केवल परिस्थितिको निगरानी गरिरहेको छ र इरानी सेनालाई प्रत्यक्ष सहयोग प्रदान गर्ने कुनै वाचा गरेको छैन ।

लेबनानी सरकार र मिडियाबाट हिजबुल्लाहमाथि हतियार राख्न र देशको पुनर्निर्माण र आर्थिक संकट समाधान गर्न दबाब छ ।

यस युद्धको क्रममा यमनका हुथी विद्रोहीहरूले पनि इजरायलमाथि आक्रमण बढाएका छैनन् । यद्यपि, हालैका अमेरिकी आक्रमणहरू अघि र पछि उनीहरूले लाल सागरमा अमेरिकी जहाजहरूलाई लक्षित गर्ने धम्की दिएका थिए । यदि उनीहरूले त्यसो गरे भने यो मे महिनामा अमेरिकासँग भएको सम्झौताको उल्लङ्घन हुनेछ ।

इराकले पनि अमेरिकालाई चेतावनी दिएपछि मात्र अहिलेसम्म इरानलाई समर्थन गरेको छ । सिरियामा पनि इरानको सहयोगी बसर अल-असदको शक्ति समाप्त भएपछि दमास्कस सरकार र प्रोक्सी समूहहरूको समर्थन घट्दै गएको छ ।

तैपनि, यदि इरानको ४६ वर्ष पुरानो शासनलाई खतरामा पार्ने ठूलो द्वन्द्व भयो भने इरानले आफ्ना क्षेत्रीय सहयोगीहरूबाट उनीहरूको शक्ति र स्रोतसाधनको आधारमा केही हदसम्म संलग्नताको अपेक्षा गर्नेछ ।

जोखिम मूल्याङ्कन

इजरायलसँगको द्वन्द्वमा इरानले इजरायली शहरहरू र सैन्य प्रतिष्ठानहरूमा धेरै क्षेप्यास्त्रहरू प्रहार गर्‍यो, तर अमेरिकाले प्रत्यक्ष आक्रमण गर्न उक्साउने कुनै पनि कदम नचाल्ने कुरामा पूर्ण ध्यान दियो ।

यदि यो युद्ध यसरी नै जारी रह्यो भने इरानले इजरायलमा प्रहार गर्ने क्षेप्यास्त्रहरूको संख्या घटाउनुपर्ने हुन सक्छ । पहिलो दिन उसले १५० क्षेप्यास्त्र प्रहार गरेको थियो, तर अहिले यो घटेर प्रति दिन लगभग ३० पुगेको छ ।

क्षेप्यास्त्रको घट्दो संख्याले देखाउँछ कि यदि युद्ध लामो समयसम्म जारी रह्यो भने इरानको शक्ति घट्नेछ । बदलाको कारणले गर्दा इरान एकैसाथ दुई मोर्चामा युद्धमा फस्न सक्छ – एकातिर इजरायल र अर्कोतिर अमेरिका । यसमा अमेरिकाको आक्रमण धेरै बलियो हुन सक्छ र यसले इरानको सरकारलाई गम्भीर समस्यामा पार्न सक्छ ।

अब इरानले विकल्पहरू विचार गरिरहेको छ, उसले यो पनि सोचिरहेको छ कि अमेरिकासँग प्रत्यक्ष लडाइँ उसको अस्तित्वको लागि धेरै गम्भीर र खतरनाक हुन सक्छ ।

–बीबीसीबाट