भारत-पाकिस्तान द्वन्द्व : ब्रह्मोस मिसाइल किन विशेष छ ?

काठमाडौं । पाकिस्तानले हालैको द्वन्द्वको समयमा भारतले ब्रह्मोस मिसाइल प्रयोग गरेको दाबी गरेको छ ।

ब्रह्मोसलाई भारतीय सेनाको एक शक्तिशाली हतियार मानिन्छ । यो एक सुपरसोनिक क्रूज मिसाइल हो, जुन पनडुब्बी, जहाज, विमान वा जमिनजस्ता जुन स्थानबाट पनि प्रहार गर्न सकिन्छ ।

भारतले रुससँगको साझेदारीमा ब्रह्मोस क्रूज मिसाइल विकास गरेको छ । यसको नाम भारतको ब्रह्मपुत्र नदी र रूसको मोस्क्वा नदीको नामबाट राखिएको हो ।

ब्रह्मोस संसारको सबैभन्दा छिटो सुपरसोनिक क्रूज मिसाइलमध्ये एक हो । ब्रह्मोस मिसाइलको गति यसको सबैभन्दा ठूलो विशेषता हो । यो ध्वनिको गतिभन्दा लगभग तीन गुणा छिटो उड्छ ।

यो गतिले यसलाई धेरै घातक मिसाइल बनाउँछ जुन शत्रुको राडारले कहिल्यै पत्ता लगाउन सक्दैन । यसको लक्ष्य यति सटीक छ कि २९० किलोमिटरको दूरीमा पनि यो आफ्नो लक्ष्यबाट एक मिटरको घेराभित्र पर्छ ।

भारतका पूर्वडीआरडीओ वैज्ञानिक रवि गुप्ता बताउँछन्, “सुरुदेखि अन्त्यसम्म यो मिसाइल सुपरसोनिक गतिमा उड्छ । यही कुराले यो मिसाइललाई विशेष बनाउँछ । यो क्रूज मिसाइल हो । यस मिसाइलको इन्जिन अन्तिम समयसम्म चलिरहन्छ । यस समयमा यसको लक्ष्यलाई युएभी जस्तै परिवर्तन गर्न सकिन्छ ।”

यसको ‘सीकर सेन्सर’ यति घातक छ कि यसले धेरै समान लक्ष्यहरू मध्ये वास्तविक लक्ष्य पहिचान गर्न र यसलाई नष्ट गर्न सक्छ ।

गुप्ता बताउँछन्, “यसको ‘स्टीपर डाइभिङ’ प्रविधि अद्भुत छ । यो क्षेप्यास्त्रमा सतहबाट केही मिटरमाथि उड्ने, अगाडिको अवरोध पार गर्ने र अचानक शत्रुमाथि आक्रमण गर्ने क्षमता छ ।”

रूसको सहयोग

Brahmos.com काअनुसार यस क्षेप्यास्त्रको निर्माणको लागि सम्झौता १२ फेब्रुअरी १९९८ मा तत्कालीन रक्षा अनुसन्धान तथा विकास संगठन (DRDO) का प्रमुख डा. एपीजे अब्दुल कलाम र रूसका उप-रक्षामन्त्री एनभी मिखाइलोभले हस्ताक्षर गरेका थिए ।

यसपछि ब्रह्मोस एयरोस्पेस कम्पनी गठन भयो । हाल यो कम्पनीले मिसाइल उत्पादन गरिरहेको छ । ब्रह्मोस २९० किलोमिटरसम्म उड्न सक्छ । यो १० मिटरदेखि १५ किलोमिटरसम्मको उचाइमा उडान भर्न सक्षम छ ।

यसको पहिलो सफल परीक्षण जुन १२, २००१ मा गरिएको थियो । यसपछि यस क्षेप्यास्त्रमा धेरै परिवर्तनहरू गरिएका छन् ।

भारतीय नौसेनाले पहिलो पटक सन् २००५ मा आइएनएस राजपूतमा ब्रह्मोस मिसाइल प्रणाली तैनाथ गरेको थियो । सन् २००७ मा यसलाई भारतीय सेनामा पनि समावेश गरिएको थियो ।

त्यसपछि भारतीय वायुसेनाले सुखोई-३०एमकेआई विमानको हावामा प्रक्षेपित संस्करण अपनायो । हाल ब्रह्मोस मिसाइलको तौल २९०० किलोग्राम छ । यसले गर्दा लडाकु विमानहरूमा एक पटकमा एउटा मात्र मिसाइल जडान गर्न सकिन्छ । यसको तौल घटाएपछि एउटाको सट्टा पाँचवटा मिसाइलहरू स्थापना गर्न सकिन्छ ।

अब ब्रह्मोसको नयाँ संस्करण ब्रह्मोस एनजी तयार हुँदैछ । यसको तौल १२६० किलोग्राम हुनेछ र यसको दायरा ३०० किलोमिटर हुनेछ ।

गुप्ता सम्झन्छन्, “ब्रह्मोसको परीक्षण सन् २००५ तिर भइरहेको थियो । त्यतिबेला हामीले यसको गतिले हुने क्षति नाप्न हतियार बिनाको पुरानो जहाजमा यसको परीक्षण गर्यौं । परिणाम धेरै घातक थियो । सबैभन्दा पहिले यो क्षेप्यास्त्र पानीको सतहमा उडिरहेको बेला जहाजलाई लगभग च्यात्न पुग्यो । यस आक्रमणका कारण जहाज दुई टुक्रा भयो र केही मिनेटमै डुब्यो । यदि कुनै क्षेप्यास्त्रमा यस प्रकारको क्षमता छ भने यसको प्रहार कति घातक हुनेछ भनेर सजिलै कल्पना गर्न सकिन्छ ।”

स्क्र्यामजेट इन्जिनको साथ ब्रह्मोस मिसाइल अझ घातक

रक्षा अनुसन्धान तथा विकास संगठन (DRDO) को हैदराबादस्थित रक्षा अनुसन्धान तथा विकास प्रयोगशालाले २१ जनवरी २०२५ मा स्क्र्यामजेट इन्जिनको सफलतापूर्वक परीक्षण गरेको छ । यो इन्जिन मिसाइलहरूमा प्रयोग गरिन्छ ।

गुप्ता बताउँछन्, “ब्रह्मोसको गति पहिले नै धेरै उच्च छ, अब यदि यसमा स्क्र्यामजेट इन्जिन पनि जडान गरियो भने यो धेरै घातक र घातक हुनेछ । यो ध्वनिको गति भन्दा आठ गुणा छिटो उड्नेछ । यसको पहिलो प्रभाव यो हुनेछ कि यसपछि मिसाइल राडारले पत्ता लगाउने छैन र जब शत्रुले कुनै प्रतिक्रिया दिने सोच्नेछ तबसम्म धेरै ढिलो भइसकेको हुनेछ । दोस्रो सबैभन्दा ठूलो कुरा भनेको मिसाइल आक्रमणको प्रभाव धेरै गुणा बढ्नु हो ।”

रक्षा विज्ञ कर्नेल मनीष ओझा (सेवानिवृत्त) भन्छन्, “विभिन्न परीक्षणहरूपछि भारतले ब्रह्मोसलाई धेरै घातक, सटीक र लामो दूरीको क्षेप्यास्त्र बनाएको छ । सुखोईमा जडान गरिएपछि यो क्षेप्यास्त्रको घातकता अझ बढेको छ । अब यसलाई अझ घातक बनाउन प्रविधिमा सुधार भइरहेको छ ।”

-बीबीसी हिन्दीबाट