नेपाली वैज्ञानिकलाई चीनमा सवा करोडको अनुसन्धान अनुदान

बेइजिङ । वैज्ञानिकहरु उत्पादन गर्ने चीनकै ख्यातिप्राप्त चिनियाँ विज्ञान प्रतिष्ठान (चाइनिज एकेडेमी अफ साइन्सेस ‘क्यास’) मा कार्यरत नेपाली वैज्ञानिक डीबी कट्टेलले सवा एक करोडभन्दा बढीको अनुसन्धानवृत्ति प्राप्त गरेका छन्।

भोजपुरका कट्टेल विगत ६ वर्षदेखि क्याम्पसमै सहप्राध्यापकका रुपमा कार्यरत छन्। चीनको उत्कृष्ट युवा वैज्ञानिक अनुसन्धान कोषबाट दुई वर्षका लागि सात लाख चिनियाँ युआन बराबरको अनुसन्धानवृत्ति कट्टेलले पाएका हुन्।

चिनियाँ प्रोफेसरहरुले राष्ट्रिय प्राकृतिक विज्ञान प्रतिष्ठान (नेशनल नेचरल साइन्सेन्स एकेडेमी)बाट अनुसन्धानका लागि विशेष कोष प्राप्त गर्दछन्। कट्टेलले प्राप्त गरेको अनुसन्धानवृत्ति सन् २०२३ को जनवरीदेखि सन् २०२४ को डिसेम्बरसम्म लागू हुन्छ।

यो दुई वर्षको समयावधिमा उक्त अनुसन्धानवृत्तिबाट कट्टेलले दुईजनालाई पिएचडी गराउन सक्छन्। त्यसैगरी उनले आफ्नो अध्ययन क्षेत्रबाट विज्ञ व्यक्तिलाई चीनमा बोलाएर अनुसन्धान गराउन सक्छन्। उनको अध्ययन क्षेत्रमा चीन, नेपाल, भारत, पाकिस्तान, बङ्गलादेश, भुटान आदि मुलुकहरु पर्दछन्। यी क्षेत्रमा जलवायु परिवर्तन कट्टेलको मुख्य अनुसन्धानको विषय हो।

गत मार्चमा उनले अनुसन्धानवृत्तिका लागि परियोजना पेश गरेका थिए। चीनभित्रबाट मात्र नभई बाहिरी मुलुकबाट पनि हजारौँका सङ्ख्यामा आएका परियोजना आवेदनसँग कट्टेलले प्रतिस्पर्धा गरेर उत्कृष्ट स्थान पाएका हुन्। आफूले पेस गरेको परियोजना प्रस्तावमा प्रतिष्ठानबाट कठिन समीक्षा र छानबिन प्रक्रिया पार गरेपछि स्वीकृत भएको उनले बताए।

हिन्दकुश हिमालय क्षेत्रको हावापानी र जलवायु परिवर्तनका असरहरुको जरासम्म पुगेर अध्ययन गर्ने कट्टेलको विज्ञता हो। परियोजनामा मुख्य रुपमा उनी आफैँले अनुसन्धान गर्नेछन्। त्यसैगरी विद्यार्थी तथा अन्य विज्ञसँग मिलेर पनि उनले अनुसन्धान गर्नेछन्। आफूले प्राप्त गरेको अनुदान तथ्याङ्क सङ्कलन, प्रयोगशाला अनुसन्धान, प्रकाशन, यातायात लगायतका क्षेत्रमा खर्च हुने कट्टेलले बताए।

आफू मातहतमा रहेर पिएचडी गर्ने दुई विद्यार्थीको अनुसन्धानमा पनि उनले उक्त कोषबाट खर्च गर्नेछन्। पिएचडी गर्ने विद्यार्थी चिनियाँ, नेपाली अथवा अरु कुनै मुलुकका हुन सक्ने उनले स्पष्ट पारे।

तेस्रो ध्रुव क्षेत्रहरूमा जलवायु परिवर्तनशीलता, संयन्त्र, प्रक्रियाहरू र जलवायु परिवर्तनको मूल्याङ्कनमा अन्तर्राष्ट्रिय अनुसन्धान सहयोगका लागि खर्च गर्ने उनले बताए। नेपाली वैज्ञानिकले राष्ट्रिय प्राकृतिक विज्ञान प्रतिष्ठान चीनबाट अहिलेसम्म प्राप्त गरेको पहिलो ठूलो रकम भएको दाबी पनि कट्टेलले गरेका छन्।

यो अनुदान र चीनले गरेको उच्च मूल्याङ्कबाट नेपालले पनि लाभ प्राप्त गर्ने कट्टेलले बताए। उनले यसभन्दा अगाडि पनि केही नेपाली विद्यार्थीलाई चीनमा स्नातकोत्तर तह र पिएचडी अनुसन्धानमा गाइड गरेका छन्।

कट्टेलले सन् २०१२ मा चीनकै चिनियाँ विज्ञान प्रतिष्ठान (चाइनिज एकेडेमी अफ साइन्सेस)बाट पीएचडी गरेका हुन्। चीनबाट पिएचडी गरेपछि कट्टेल पोष्टडक गर्न जर्मनी गए। एक वर्ष जर्मनीमा पोष्टडक गरेपछि उनी सन् २०१३ देखि २०१६ सम्म पाकिस्तानमा विदेशी प्रोफेसरका रूपमा काम गर्न थाले।

पोष्टडक गर्न युरोप पुगेका उनी पाकिस्तानमा तीन वर्ष काम गरेर सन् २०१६ मा फेरि चीन फर्किए। आफूले पिएचडी गरेकै इन्स्टिच्युट अर्थात् चाइनिज एकेडेमी अफ साइन्सेस (क्यास) मा सहप्राध्यापकका रुपमा काम काम गर्न थालेका हुन्।

आफूलाई उच्चस्तरीय अनुसन्धान वैज्ञानिकका रूपमा विश्वविद्यालयले नियुक्त गरेको कट्टेलले नेपाल भ्युजलाई बताए। भुटानदेखि पाकिस्तानसम्मको हिमालय क्षेत्रमा जलवायु क्षेत्रको अनुसन्धान गरिरहेका कट्टेलले अन्तर्राष्ट्रिय विज्ञान जर्नलमा दुई दर्जनभन्दा बढी अनुसन्धान आलेखहरू प्रकाशित गराएका छन्। उनको एउटा आलेख विश्वकै प्रख्यात जर्नल ‘नेचर क्लाइमेट चेन्ज’मा पनि प्रकाशित छ। उनका अनुसन्धान आलेखहरू २५ सयभन्दा बढी ‘साइटेसन’ भएका छन्।

कट्टेल हिमालय क्षेत्रको जलवायु अन्तर्क्रिया अन्तर्गत वायुमण्डलीय ताप आयामिक विषयमा अनुसन्धान गर्दछन्। उनी मास्टर्स र पीएचडीका विद्यार्थीलाई सुपरीवेक्षण पनि गर्दछन्।

चीनमा रहेका २५ प्रतिष्ठित विदेशी युवा वैज्ञानिकका रूपमा सन् २०२१ को फेब्रुअरी २ तारिख कट्टेलले चिनियाँ प्रधानमन्त्री ली खछ्याङसँग भेट गरी अन्तर्क्रिया गर्ने अवसर पनि पाएका थिए।