नेपाल लक्षित चिनियाँ मालबाहक रेल

यही जुन ५ तारिख अर्थात् २२ जेठ आइतबार चिनियाँ सञ्चार माध्यममा एउटा समाचार चर्चित बन्यो। उक्त समाचारमा जनाइए अनुसार जुन ४ तारिख शनिबार चीनको छङतु अन्तर्राष्ट्रिय सुख्खा बन्दरगाहबाट नेपाल लक्षित एउटा मालबाहक रेल छुटेको छ।

चीनले पश्चिमतिर विकास गरेको रेल तिब्बत स्वायत्त प्रदेशको सिगात्सेसम्म मात्र पुगेको छ। सिगात्सेबाट नेपाली नाका केरुङ पुग्नलाई थप ५६४ किलोमिटर पार गर्नुपर्छ। नेपाली सीमासम्म रेल नपुगेको भए पनि चीनले नेपाल लक्षित मालबाहक रेल भनेर लक्षण एसियालाई रेलवेले जोडेर त्यसबाट व्यापार रणनीतिमा हुने फाइदालाई संकेतका रुपमा व्यक्त गरेको बुझ्न सकिन्छ।

छङ्तुबाट नेपाल लक्षित मालबाहक रेलमा लोड गरिएका सबै सामान नेपाल जाने हुन्। यो सांकेतिक रुपमा चीनले प्रयोग गरेको स्थलमार्गको व्यापार रणनीति पनि हो।

चीनले रेलमार्फत सामान ढुवानीलाई व्यापकता दिँदै आएको छ। शाङ्हाई नजिकैको यिऊदेखि स्पेनको म्याड्रिडसम्म चल्ने मालबाहक रेल संसारकै सबैभन्दा लामो दूरीको मालबाहक रेललाइन हो। चाइना पाकिस्तान इकोनोमिक कोरिडर ‘सीपेक’ परियोजना पूरा भएपछि चीनले मध्यपूर्वका सबै मुलुकसँग रेलबाटै व्यापार गर्ने उद्देश्य राखेको छ।

पानी जहाजबाट सामान ढुवानी गर्ने सबैभन्दा पुरानो पद्धति हो। पानी जहाजबाट लामो दूरीमा सामान ढुवानी गर्दा महीनौँ लाग्ने भएकाले बजारको मागअनुसार समयमा सामान आपूर्ति नहुने र कतिपय सामान सड्ने भएकाले विकल्पका रुपमा चीनले अगाडि सारेको रेल ढुवानी सस्तो, भरपर्दो र चाँडो हुने भएको हो।

छङ्तुबाट गुडेको नेपाल लक्षित मालबाहक रेलमा दैनिक उपभोग्य वस्तु र इलेक्ट्रोनिक सामानहरु रहेका छन्। छङतु अन्तर्राष्ट्रिय सुख्खा बन्दरगाहबाट नेपालको राजधानी काठमाडौंतर्फ प्रस्थान भएको उक्त रेल एक साताभन्दा कम समयमा सिगात्छे पुग्ने जनाइएको छ। चीनको सछ्वान प्रान्तको सदरमुकाम छङतुबाट दक्षिण एसियाली देशहरूमा जाने उक्त पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय मालवाहक रेल रहेको पनि समाचारमा जनाइएको छ।

छङतुबाट गुडेको उक्त रेल कान्सु प्रान्तको सदरमुकाम लान्छौ हुँदै तिब्बतको सिगात्से पुग्नेछ। त्यसपछि ती सामानहरू केरूङनाका हुँदै स्थलमार्गबाट कन्टेनरमा ढुवानी गरिने र नेपालको राजधानी काठमाडौं पुग्दा लगभग २ हजार ८०० किलोमिटर दूरी पार गर्ने समाचारमा उल्लेख छ।

छङतु सुवानसिन सप्लाई चेन लिमिटेडका प्रमुख थाङ फङछाउले जानकारी दिए अनुसार, ट्रक वा जहाज जस्ता परम्परागत ढुवानीका साधनको तुलनामा अन्तर्राष्ट्रिय रेल ढुवानी सुरक्षित र अत्यन्तै भरपर्दो हुन्छ। अन्य माध्यमबाट हुने ढुवानीको तुलनामा रेलबाट सामान ढुवानी गर्दा छङतुबाट काठमाडौंमा सामान पुग्नका लागि २० दिन बचत हुनेछ।

चीनले उक्त रेललाई दक्षिण एसिया आर्थिक तथा व्यापार कोरिडोरको रसद नेटवर्कको एक भाग मानेको छ। यही मार्फत चीन-पाकिस्तान आर्थिक करिडोर क्षेत्रहरूमा प्रवेश गर्ने कुरा छङतु अन्तर्राष्ट्रिय रेलवे कम्पनीका उपमहाप्रबन्धक वाङ वेइखुनले बताएका छन्। यसले गर्दा दक्षिण एसियाली क्षेत्रको व्यापार लगायत उच्च गुणस्तरीय विकासको प्रवर्द्धनका लागि फाइदाजनक हुने विश्वास गरिएको छ।

नेपालमा अन्तर्राष्ट्रिय सामान भारत भएर भित्रिने प्रचलन छ। चीनसँग यातायात तथा पारवहन सम्झौता भइसकेको र चीनले नेपाललाई पाँचओटा बन्दरगाह प्रयोग गर्न अनुमति पनि दिइसकेको छ। भलै चिनियाँ सीमाबाट काठमाडौं जोड्ने सडकको अवस्था दयनीय भएकाले अझै पनि केही कठिनाइ अवस्य छ तर सुधार गर्नै नसकिने चाहिँ होइन।

नेपालमा आपूर्ति हुने सामग्री भारत हुँदै आउँदा कहिले काहीँ नेपालले ठूलो आर्थिक क्षति र पीडा बहन गर्नुपर्ने अवस्था पनि सिर्जना भएको छ। सन् २०१५ मा नेपालमाथि भारतले नाकाबन्दी लगाउँदा बजारमा चिनियाँ सामान पनि अभाव देखिन्थ्यो। यसको कारण चीनबाट नेपाल जाने अधिकांश सामानहरु समुद्री मार्ग हुँदै कलकत्ता बन्दरगाह भएर जान्थे। भारतले नाकाबन्दी लगाएकाले चीनबाट गएका सामग्री पनि कलकत्ता बन्दरगाहमा थुनिएका थिए।

भूकम्पपछि सञ्चालनमा आएको केरुङ नाकाले कलकत्ताको विकल्प प्रस्तुत गरेको छ। भूकम्पअगाडि तातोपानी नाकाबाट नेपाल र चीनबीचमा जुन गतिमा व्यापार भइरहेको थियो त्यो गति केरुङले लिएको छ। कोभिड महामारीका कारण चीनले नाकामा कडाइ गरेपछि भने केरुङ नाका सुस्ताएको भए पनि अहिले गति लिन थालेको देखिन्छ।

केरुङ नाकालाई चीनले व्यवस्थित र विस्तृत रुपमा विकास गरेको छ। चीनपट्टि फराकिला सडक, व्यवस्थित पार्किङ, पर्याप्त गोदाम, भन्सार तथा सुरक्षा निकायका लागि अत्याधुनिक र सुविधा सम्पन्न पूर्वाधार छन्। नेपालपट्टिको अवस्था कस्तो छ भन्ने कुरा उल्लेख गर्नै पर्दैन।

जब भारतले नेपाललाई पेल्छ, तब चीनको नजिक हुने अनि अवस्था सामान्य बनेपछि फेरि भारततिरै लेपासिने नेपालको सत्ताचरित्र भएकाले चीनसँग यातायात तथा पारवहन सम्झौता गरेर पनि थप कुनै प्रगति हुन सकेको छैन। चीनसँग भएको यातायात तथा पारवहन सम्झौताले चिनियाँ सामान मात्र होइन चीनको भूमि प्रयोग गरेर नेपालले अन्य मुलुकको सामान पनि आयात गर्न सक्छ। तर वर्तमान प्रगति चाहिँ शून्य！

चीनबाट नेपाल लक्षित मालबाहक रेल गुडेको यो पहिलो चाहिँ होइन। सन् २०१६ मा पहिलोपटक चीनको क्वाङचौबाट नेपाल लक्षित मालबाहक रेल गुडेको थियो। उक्त समयमा नेपाल जाने मालबाहक उल्लेख गरिएको व्यानर पनि रेलमा टाँगिएको थियो।

सन् २०१६ मा पहिलोपटक चीनको दक्षिणमा पर्ने प्रख्यात अन्तर्राष्ट्रिय बन्दरगाह क्वाङचौ (नेपाली उच्चारण ग्वाङजाउ) बाट नेपाल लक्षित मालबाहक रेल गुड्न थाल्दा नेपाली व्यापारीहरु निकै उत्साही भएका थिए। क्वाङचौ र शाङ्हाई नजिकैको यिऊबाट व्यानर नै टाँडेर मालबाहक रेल गुड्न थालेको समाचार त्यतिबेला चिनियाँ सञ्चार माध्यममा चर्चित बनेका थिए।

नेपालले केरुङ नाकाको भन्सारमा राम्रो पूर्वाधारको विकास गरी चुस्त सेवा दिनसक्ने हो भने क्वाङचौबाट छुटेको सामान दस दिनभित्र काठमाडौं पुग्ने चिनियाँ सञ्चार माध्यमले त्यतिबेलै उल्लेख गरेका थिए। नेपाल लक्षित सामग्रीहरु क्वाङचौबाट चार दिनमै केरुङ पुर्‍याउन सक्ने चिनियाँ अधिकारीहरुले बताएका थिए।

चिनियाँ सामान कलकत्ता बन्दरगाह भएर नेपाल पुग्न सरदर ४५ दिन लाग्ने गर्छ। चीनको क्वाङचौबाट मालबाहक रेल ल्हासा चल्न थालेपछि एक सातामै चिनियाँ सामान केरुङ पुग्ने र त्यहाँबाट तीन दिनमा काठमाडौं पुग्ने भनी चिनियाँ सञ्चार माध्यमले ६ वर्ष अगाडि नै लेखेका थिए।

६ वर्ष अगाडि चिनियाँ कम्पनी दासुन्फा इन्टरनेसनल लजिस्टिक कम्पनीले नेपाली कम्पनी सिनो नेपाल लजिस्टिक एन्ड ट्रान्पोर्टेसन प्रालिसँग मिलेर यो मालबाहक रेल सञ्चालन गरेको थियो। क्वाङतोङ-तिब्बत-मध्य तथा दक्षिण एसिया रेलसेवा भनेर नामकरण गरिएको थियो।

उक्त मालबाहक रेल कोभिड महामारी अगाडिसम्म चलेकै थियो। क्वाङचौदेखि तिब्बत स्वायत्त प्रदेशको ल्हासासम्म ४ हजार ९८० किलोमिटर रहेको छ। ल्हासादेखि सिगात्सेको दूरी २५३ किलोमिटर छ। क्वाङचौदेखि सिगात्सेसम्मको जम्मा दूरी ५ हजार २३३ किलोमिटर रहेको छ।

सरदर प्रतिघण्टा १२० किलोमिटर गतिको उक्त मालबाहक रेललाई उल्लिखित दूरी छिचोल्न ४४ घण्टा मात्र लाग्छ गर्छ। तर बाटोमा विभिन्न शहरमा पर्ने रेलवे स्टेसन तथा सुख्खा बन्दरगाहमा रोकिएर पालो कुर्नुपर्ने र छिङहाई तिब्बत रेलमार्ग कठिन भूगोलबाट पार गर्नुपर्ने भएकाले लगभग ९० घण्टा लागेको थियो। चार दिनको रेलयात्रापछि सिगात्सेदेखि सामान बोकेर ५६४ किलोमिटरको दूरीमा रहेको केरुङ पुग्न एकदिन लागेको थियो। एक सातभित्रै क्वाङचौबाट नेपाली व्यापारीको सामान केरुङ पुगेको थियो।

अहिले पनि क्वाङचौबाट केरुङ पुग्न बढीमा एक साता लाग्ने गर्छ। तर केरुङबाट काठमाडौं पुग्न भने महीना दिन लाग्ने गरेको गुनासो नेपाली व्यापारीको छ। झन्झटिलो भन्सार प्रकृया, केरुङदेखि काठमाडौंसम्मको ढुवानी सिन्डिकेट, साँघुरो बाटो, बाढी पहिरोको सधैँको भुक्तमान, नेपाली पारामा काम गर्न शैलीलगायत कारणले गर्दा चीनमा सात दिनमै ५ हजार किलोमिटर पार गरेका सामान केरुङ बाट काठमाडौंको १७५ किलोमिटरको दूरी पार गर्न एक महीना लाग्ने परिपाटीलाई नै नेपाली शैलीको काम गर्ने चलन मानिएको हो।

नेपालले चिनियाँ रेललाई काठमाडौं भित्र्याउने सपना देखेको छ। उक्त रेललाई तत्काल पोखरा र लुम्बिनी जोड्ने भाषण नेताहरुले गरिरहेका छन्। चिनियाँ रेललाई नेपाल भित्र्याउँदै गरौँला नेताज्यूहरु, पहिले काठमाडौं केरुङ सडक उन्नति गर्नुहोस्। केरुङ नाकामा चाहिने पूर्वाधारहरु बनाउनुहोस्। अनि सीमित व्यवसायी पोस्ने सिन्डिकेट हटाउनुहोस्।

भविष्यमा चिनियाँ रेल काठमाडौं आउला। त्यो सपना पनि देखौँला। तर अहिले चाहिँ काठमाडौं-केरुङ सडक सुधार र उक्त सडक क्षेत्रमा सुशासन कायम गर्ने हो भने अहिलेकोभन्दा सस्तोमा नेपाली उपभोक्ताले चिनियाँ सामान प्राप्त गर्ने थिए। दशैँका लागि व्यापारीले अर्डर गरेको सामान तिहारपछि पुग्ने अवस्थाको अन्त्य हुने थियो। बाटैमा चिनियाँ स्याउ सड्ने थिएन।