काठमाडौं। यो साता, पाँच चिनियाँ लडाकू विमानले फेरि ताइवान सीमामा घुसपैठ गरे। गत वर्ष कीर्तिमान कायम गरेको चिनियाँ लडाकु विमानले यो वर्ष मात्र पन्ध्र दिनमा नौ पटक ताइवानको आकाशमा उड्यो।
घुसपैठका यी घटनाका कारण चीन र ताइवानबीचको तनाव झन् बढ्दै गएको छ। यसको कारण चीनले ताइवानलाई आफूमा विलय गर्न खोज्नु हो। हालै मात्र चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनपिङले ताइवानसँग चीनको पुनर्मिलन हुने बताएका थिए। ताइवानलाई चीनसँग जोड्न बल प्रयोगको सम्भावनालाई उनले अस्वीकार गरेनन्।
किन चीन-ताइवानमा विवाद ?
ताइवान आफ्नो प्रान्त भएको दाबी गर्दै चीनले एकदिन पुन: ताइवान चीनको हिस्सा बन्ने बताउँदै आएको छ। अर्कोतर्फ, ताइवान आफूलाई स्वतन्त्र राष्ट्र ठान्छ। ताइवानको आफ्नै संविधान छ र जननिर्वाचित सरकार छ।
ताइवान दक्षिणपूर्वी चीनको तटबाट करीब १०० माइल टाढा रहेको एउटा टापु हो। यो ‘पहिलो द्धीप श्रृंखला’ मा अवस्थित छ, यस क्षेत्रमा भएका धेरै देश अमेरिकी समर्थक हुन्। यी सबै टापुहरू अमेरिकाको विदेश नीतिका लागि धेरै महत्त्वपूर्ण छन्। यदि चीनले ताइवान कब्जा गर्छ भने, धेरै पश्चिमी विज्ञहरूका अनुसार पश्चिमी प्रशान्त महासागरमा आफ्नो प्रभुत्व स्थापित गर्न स्वतन्त्र हुनेछ। त्यसपछि गुआम र हवाई टापुमा रहेको अमेरिकी सैन्य अड्डा पनि जोखिममा पर्न सक्छ।
तर, चीनले आफ्नो नियत पूर्णतया शान्तिपूर्ण रहेको दाबी गरेको छ।
ताइवान चीनबाट किन छुट्टियो ?
दोस्रो विश्वयुद्धपछि यी दुईबीचको सम्बन्धविच्छेद भएको थियो। त्यसबेला चीनको मुख्य भूमिमा रहेको चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टी त्यहाँको सत्तारुढ राष्ट्रवादी पार्टी (कुओमिन्ताङ)सँग लडिरहेको थियो। सन् १९४९ मा माओत्से तुङको नेतृत्वमा रहेको चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीले राजधानी बेइजिङमाथि कब्जा जमायो। त्यसपछि, कुओमिन्ताङ मानिसहरू मुख्य भूमि छोडेर ताइवानको दक्षिणपश्चिमी टापुमा गए।
त्यसयता कुओमिन्ताङ ताइवानको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पार्टी बनेको छ। ताइवानको इतिहासको अधिकांश समय कुओमिन्ताङ पार्टीले शासन गरेको छ। हाल विश्वका १३ देश मात्रै ताइवानलाई छुट्टै र सार्वभौमसत्ता सम्पन्न देश मान्छन्।
ताइवानलाई मान्यता नदिनका लागि अन्य देशहरूमा चीनको धेरै कूटनीतिक दबाब छ। अन्य देशले ताइवानलाई मान्यता दिने काम नगर्न पनि चीनको प्रयास छ। ताइवानका रक्षामन्त्रीले चीनसँगको सम्बन्ध विगत ४० वर्षमा सबैभन्दा खराब चरणबाट गुज्रिरहेको बताएका छन्।
के ताइवानले आफ्नो रक्षा गर्न सक्छ ?
चीनले सैन्य विधिबाहेक अन्य कदम चालेर पनि ताइवानलाई आफ्नो कब्जामा लिन सक्छ। यसबाट दुई देशबीचको आर्थिक सम्बन्धलाई मजबुत बनाउन सकिन्छ। तर यदि दुई देशबीच लडाइँ भयो भने ताइवानको सैन्य शक्ति चीनको अगाडि कमजोर साबित हुनेछ।
चीनको सेनामा हुने वार्षिक खर्च अमेरिकाबाहेक विश्वमा सबैभन्दा बढी हो। यसको सैन्य शक्ति एकदम विविध र विशाल छ। चाहे त्यो मिसाइल टेक्नोलोजी होस् वा नौसेना वा वायु सेना। साइबर आक्रमण गर्न चीनसँग प्रतिस्पर्धा गर्ने कुरा थोरै देशको मात्र हो।
सैन्य शक्तिमा चीनको कुनै प्रतिस्पर्धा छैन। इन्टरनेशनल इन्स्टिच्युट अफ स्ट्राटेजिक स्टडीजका अनुसार चीनमा २० लाख ३५ हजार सक्रिय सैनिक छन्। ताइवानमा १ लाख ६३ हजार मात्रै सक्रिय सैनिक मात्र छन्। यसरी यस मामिलामा चीनको शक्ति ताइवानको भन्दा १२ गुणा बढी थियो।
सेनाको कुरा गर्ने हो भने चीनमा ९ लाख ६५ हजार सैनिक छन् भने ताइवानमा ८८ हजार मात्रै छन्। योसँगै चीनको नौसेनामा २ लाख ६० हजार र ताइवानमा ४० हजार मात्रै छन्। चीनको वायुसेनामा करीब चार लाख मानिस छन्, तर ताइवानमा ३५ हजार मात्रै छन्। यी सबै बाहेक चीनसँग अन्य ४ लाख १५ हजार सैनिक छन्। एकै समयमा, यो ताइवानको मामला होइन।
पश्चिमा देशका धेरै विज्ञहरूले दुई देशबीच आमनेसामने भिडन्त भएमा ताइवानले चीनको आक्रमणलाई सुस्त बनाउन सक्दो प्रयास गर्नेछ।
यसले ताइवानलाई हतियार बेच्ने अमेरिकाबाट सहयोग लिन सक्छ। तर, अमेरिकाको औपचारिक नीति ‘कूटनीतिक अस्पष्टता’ रहेको छ। अर्को शब्दमा भन्दा अमेरिकाले जानाजानी आक्रमणको अवस्थामा ताइवानलाई के र कसरी मद्दत गर्ने भन्ने बारे आफ्नो नीति स्पष्ट गर्दैन।
कूटनीतिक रूपमा, चीनले हाल ‘एक चीन नीति’ लाई समर्थन गर्दछ। यसको अर्थ बेइजिङ सरकार वास्तविक चीनको प्रतिनिधि हो भन्ने अमेरिकाको आधिकारिक लाइन हो। यसको औपचारिक सम्बन्ध ताइवानसँग भन्दा पनि चीनसँग छ।
अवस्था बिग्रिएको हो ?
सन् २०२१ मा चीनले वायु रक्षा क्षेत्रमा आफ्ना लडाकु विमानहरू पठाएर ताइवानलाई दबाब दिइरहेको देखिन्छ। देशको वायु रक्षा क्षेत्र भनेको देशको सुरक्षाका लागि विदेशी विमानको पहिचान, निगरानी र नियन्त्रण गर्ने क्षेत्र हो।
ताइवानले सन् २०२० मा विमानहरूको घुसपैठ डेटा सार्वजनिक गर्यो। वैसे, गत वर्षको अक्टोबरमा यस्तो घुसपैठ बढेको थियो। अक्टोबरमा चिनियाँ विमानहरू एकै दिनमा ताइवानको क्षेत्रमा प्रवेश गरेको रिपोर्ट गरिएको थियो।
ताइवान संसारको लागि किन महत्त्वपूर्ण छ ?
ताइवानको अर्थतन्त्रले विश्वको लागि धेरै अर्थ राख्छ। फोन, ल्यापटप, घडी र गेमिङ उपकरणहरू जस्ता विश्वका दैनिक इलेक्ट्रोनिक ग्याजेटहरूमा प्रयोग हुने अधिकांश चिपहरू ताइवानमा बनेका छन्।
ताइवान अहिले चिपको सन्दर्भमा विश्वको सबैभन्दा ठूलो आवश्यकता हो। उदाहरणका लागि वन मेजर नामको कम्पनीलाई नै लिन सकिन्छ। यो कम्पनीले मात्रै विश्वको आधाभन्दा बढी चिप्स उत्पादन गर्छ। सन् २०२१ मा, विश्वको चिप उद्योग करीब १०० अर्ब डलरको थियो र यसमा ताइवानको प्रभुत्व छ। यदि ताइवान चीनको कब्जामा छ भने, विश्वको यस्तो महत्त्वपूर्ण उद्योगमा चीनको नियन्त्रण हुनेछ।
के ताइवानीहरू चिन्तित छन् ?
चीन र ताइवानबीचको तनाव बढे पनि हालैको अनुसन्धानले त्यहाँका जनतामा त्यसले खासै प्रभाव नपाएको देखाएको छ।
अक्टोबरमा, ताइवान पब्लिक ओपिनियन फाउन्डेशनले मानिसहरूलाई सोध्यो कि उनीहरूले चीनसँग युद्ध जारी रहनेछ कि भनेर सोचेका थिए। ताइवानका करीब ६४ प्रतिशत जनताले यसको जवाफ ‘होइन’ दिएका छन्।
उही समयमा, अर्को अनुसन्धानले देखायो कि ताइवानका धेरैजसो मानिसहरूले आफूलाई चिनियाँहरू भन्दा फरक ठान्छन्।
नेसनल चेन्ग्की युनिभर्सिटीले गरेको सर्वेक्षणले सन् १९९० को तुलनामा ताइवानका मानिसहरूमाझ ताइवानी पहिचान बढेको देखाएको छ। मानिसहरूमा आफूलाई चिनियाँ वा ताइवानी र चिनियाँ दुवै ठान्ने प्रवृत्ति पहिलेदेखि नै निकै कम भएको छ।
बीबीसीबाट
Facebook Comment
Comment